آثار فلسفی همواره مخاطبان خاص خودشان را دارند ولی بحث‌ها و مفاهیم و واژه‌های سنگین فلسفی بعضا برای همه خوش‌خوان و قابل پیگیری نیست. واقعیت عشق، زندگی و مرگ و … همیشه برای انسان سوال بوده و فلسفه هم به‌دنبال تشریح این مفاهیم است. منتها فلاسفه هم عمولا زبان خودشان را دارند که زبانی سنگین و غیرقابل درک برای عموم است. اینجاست که وارد کردن مفاهیم فلسفی و سوالات چیستی و چگونگی هستی در داستان می‌تواند راه‌گشا باشد. البته نوشتن از فلسفه، آن هم به زبان ساده و در قالب داستان نیز کار هر نویسنده‌ای نیست.
رمانهای فلسفی رمان‌هایی هستند که نویسنده به زبان داستان و به کمک تعلیق و پیرنگ داستانی هم مفاهیم را ساده می‌کند و هم جذاب و خواندنی. عموم این رمان‌ها هم سعی دارند به پرسش‌های اصلی انسان در مورد حیات و مرگ و سرنوشت و اجبار و اختیار پاسخ بدهند و با خواننده درمان بگذارند که انسان برای چه به دنیا آمده و بودنش برای چیست. این رمان‌ها برای کسانی که به فلسفه علاقه دارند ولی از بحث‌های سنگین عاجزند یا دوری می‌کنند مفاهیم و واقعیت‌های هستی‌شناسانه را در قالب داستان تعریف می‌کنند. البته احتمالا هرگز جای بحث‌ها و مفاهیم سنگین فلسفه را نمی‌گیرند اما به‌هرحال می‌توانند سکوی پرشی باشند برای یادگیری فکر کردن مثل یک فیلسوف.
دختر پرتقالی
دختر پرتقالی داستانی فلسفی از یوستین گردر نویسنده نروژی که او را بیشتر با رمان مشهورش دنیای سوفی می‌شناسیم. قهرمان این داستان هم همچون سوفی کودکی است پر از سوال‌‌های فلسفی. این‌بار اما پسر پانزده‌ساله‌ای به‌طور اتفاقی دست‌نوشته‌ای از پدرش که ۱۱ سال پیش به دلیل ابتلا به بیماری از دنیا رفته پیدا می‌کند. این نامه طولانی در آستانه مرگ، برای پسر نوشته شده و غم و اندوه پدر در آستانه مرگ از اینکه پیش از آن که بتواند پسرش را بشناسد باید بمیرد را نشان می‌دهد. درواقع دختر پرتقالی گفتگوی فلسفی و شاعرانه بین پدر و پسری است که در دو زمان مختلف زیسته‌اند. پدر ماجرای آشنایی با دختری را به شیوه‌ای جذاب برای پسرش تعریف می‌کند و پسر با خواندن یادداشت‌های پدرش دید جدیدی نسبت به زندگی پیدا می‌کند.
درست است که ماجرای دختر پرتقالی تنها یک داستان است اما همچون دیگر کارهای نویسنده او از این داستان از آن برای طرح سؤالات فلسفی درباره مضامینی همچون زندگی، مرگ و عشق استفاده کرده است. این کتاب به فارسی با ترجمه‌های مهرداد بازیاری در نشر هرمس، امید اقتداری در انتشارات تهران و مهوش خرمی‌پور در کتابسرای تندیس نیز منتشر شده است.
در قسمتی از کتاب می‌خوانیم: «من از شب‌هایی می‌ترسم که دیگر زنده نخواهم بود. خیلی می‌ترسم… دنیا خیلی پیر است. شاید ۱۵ میلیارد سال عمر داشته باشد و با این حال کسی نتوانسته بفهمد که جهان چگونه به وجود آمده است. همهٔ ما در افسانهٔ بزرگی زندگی می‌کنیم که هیچ‌کس اطلاع درستی از آن ندارد.»
بخوانید: ۸ رمان معمایی که شما را درگیر معمای خود می‌کند
چرم ساغری
بالزاک خود در کمدی انسانی‌اش داستان چرم ساغری را زیر عنوان مطالعات فلسفی دسته‌بندی کرده است. در این رمان شاید بیش از هر اثر دیگر او، روح بدبینی بالزاکی پژواک دارد. در سراسر داستان تردید و شک نسبت به همه داشته‌های بشری اعم از دانش و فعالیت انسانی و تخطئه افکار و عقاید سیاسی و فلسفی جریان دارد. بالزاک این اثر را در سال ۱۸۳۱ میلادی نوشته است. ولی بسیاری از مسائلی که او بدان اشاره می کند برای زمان ما هم جای تامل دارد.
او در این رمان تضاد میان تدبیر و تقدیر را روایت می‌کند و بر این باور است که اگر انسان مهار کار خود را به دست تقدیر رها کند حتی اگر به رفاه مادی برسد، همان‌طور که قهرمان این داستان رسید، اما تقدیر در قلمرو اخلاقی ارمغانی جز بدبختی و دلهره نخواهد داشت. با وجود پایان اندوه‌بار رافائل قهرمان داستان و در میان آرزوهایی که او در سر پرورانده آرزویی هم هست که پیامد شومی ندارد و از عمرش نمی‌کاهد و آن وصال دختر جوانی به نام پولین است. چرا که عشق دوجانبه نیرومندتر از تقدیر است.
بالزاک در این رمان با دقت یک تاریخ‌نگار اجتماتعی، نفوذ منافع خصوصی در تمام حوزه‌های زندگی خصوصی و عمومی را بررسی کرده و نشان می‌دهد که این منافع، چگونه می‌تواند اذهان مردم را فاسد و روابط انسانی را به تلخی و سردی بکشاند. درواقع او با داستانش روایت می‌کند وقتی همه‌جا نفع خصوص و خودپرستی، فرمانروایی می‌کند زندگی جز آلودگاهی که درآن فقرا جایی برای موضع گیری ندارند نیست و اخلاقیات و نیکی هم در این شرایط یا در زیر پا له شده و یا آلوده می‌شوند.
البته او نهایتا به این نتیجه می‌رسد که بورژوازی در پایان پیروز خواهد شد، پس با وجود بیزاری از بورژوازی و علاقه‌مندی به اشراف، زوال جامعه کهن را به‌تصویر می‌کشد.
بخوانید: معروفترین رمانهای علمی تخیلی در دنیا
دنیای قشنگ نو
دنیای قشنگ نو یک رمان علمی-تخیلیِ پادآرمانی است که در سال ۱۹۳۲ به قلم آلدوس هاکسلی نویسنده انگلیسی منتشر شده‌است. وقایع این رمان در سال ۲۵۴۰ میلادی در شهر لندن می‌گذرد و آرمانشهری را به تصویر می‌کشد که در آن مهندسی ژنتیک انسان‌هایی با ویژگی‌های از پیش تعیین شده آفریده و نظام اخلاقی جامعه با به‌وجود آمدن یک حکومت جهانی و با وجود از بین رفتن جنگ و فقر و نابودی خانواده و تولید مثل به کلی پوست انداخته و دانش روان‌شناسی هم به طرز حیرت‌انگیزی تنها هدفس اعتلای انسان و ایجاد سعادت برای او و از بین بردن رنج‌های غیرضروری است.
در این رمان همه افراد بشر به یک زبان گفت‌وگو می‌کنند و در داستان اشاره می‌شود که زبان لهستانی یک زبان مرده است. مثل فرانسوی و آلمانی! تنها اثری هم که از مذهب باقی‌مانده در تقدیس هنری فورد با لفظ فورد ما (Our Ford در برابر Our Lord که خدای ما معنی می‌دهد) دیده می‌شود. در داستان هنر به سطحی نازل و مبتذل سقوط کرده، علم به روان‌شناسی و مهندسی ژنتیک خلاصه شده و بر روند تولید دانش کنترل شدیدی اعمال می‌شود تا حدی که خواندن بسیاری از آثار کلاسیک و مقدس علمی، ادبی، فلسفی و مذهبی ممنوع شده است.
در این کتاب نظام سیاسی حاکم بر جهان – دولت جهانی – با هدف ایجاد یک جامعهٔ طبقاتی چند گروه از انسان‌ها را به‌عنوان محصول کارخانه‌هایی تولید می‌کند ؛ آلفاها، بتاها، گاماها و اپسیلون‌ها. این رده‌بندی نزولی بر حسب هوش و کارآیی ذهنی و اجتماعی تنظیم شده است و هر رده یک تقسیم‌بندی داخلی مثبت و منفی نیز دارد. بنابر این رده‌بندی، آلفامثبت‌ها از نظر هوش و ویژگی‌های اجتماعی از همه برتر و والاترند و تقریبا شبیه به انسانهای معمولی هستند. البته تعداد معدودی انسانهای متفاوت نیز در داستان هستند. مثل برنارد مارکس، یک روانشناس آلفای مثبت که به خاطر ناهنجاری تصادفی جسمانی خود را از جامعه جدا می‌بیند. تنها کسی که برنارد او را دوست خود می‌داند، یک استاد مهندسی اجتماعی به نام هلمهولتز واتسون است که برخلاف برناردْ بسیار محبوب و در شغل خود و تعامل با دیگران موفق است.
نفرت هاکسلی از سیاست بازی‌ها و صنعت زندگی‌های معاصر و دید بدبینانه وی کتابی بسیار هشداردهنده و تکان دهنده در مورد آینده پدید آورده است. او حتی در سال ۱۹۵۸ در مقاله‌ای با نام بازدیدی دوباره از دنیای قشنگ نو (Brave New World Revisited) وقایع اتفاقیه ۲۶ سال گذشته را بررسی می‌کند و نتیجه می‌گیرد که تمدن بشری با سرعتی بسیار بیشتر از پیش‌بینی‌های او در حال حرکت به سمت چنین دنیایی‌ست.
بخوانید: ۷ کتاب برای آشنایی کودکان با فلسفه
راز فال ورق
داستان رمان راز فال ورق در مورد پدر و پسری – هانس توماس – است که سال ها پیش مادر پسر – ماما – آنها را ترک کرده و دیگر خبری از او ندارند تا یک روز در یک مجله ی مد، خبری از او می‌خوانند. همین خبر آنها را روانه یک سفر زمینی در طول اروپا می‌کند تا ماما را پیدا کنند و به خانه برگردانند.
در طول این سفر هانس توماس به یک کوتوله برخورد می‌کند و کوتوله یک ذره بین به او می‌دهد و کمی بعدتر هم در یک نانوایی کلوچه‌هایی دریافت می‌کند که درون یکی از آنها کتابی کوچک پیدا می‌شود و روایت اصلی داستان تازه از اینجا شروع می‌شود…
هانس توماس با ذره‌بین کتاب کلوچه‌ای را می‌خواند و متوجه می‌شود که ملوانی بازمانده از یک کشتی نجات پیدا کرده اما در یک جزیره عجیب و جادویی تنها مانده است. ملوان سال‌هاست که در آن جزیره فقط با ورق‌ها تنها مانده و به ورق‌ها شخصیت داده و نهایتا یک روز این ورق‌ها واقعا وجود پیدا کردند. از همه ژوکر – جوکر – و… جالبترین بحث در این کتاب هم مسئله ژوکر است. شخصی تنها، عجیب، عاصی و ژرف‌نگر که در یک دسته ورق. خاص مانده است.
هر فصل کتاب به یک ورق نسبت داده شده است و یوستین گور از خلال روایت زندگی آنها مبانی و مفاهیم عمیق فلسفی را به زبانی ساده بیان می کند و اصلی ترین پرسش‌های انسان مثل ما کی هستیم؟ از کجا آمده ایم؟ و به چه شکل وجودیت پیدا کرده ایم؟ یا رابطه بین خدا و مخلوق، جایگاه انسان، تفکرات فلسفی فلاسفه از سقراط تا بحث های جالب نیچه را فقط در مکالمات ساده بین پدر و پسر و در یک کتاب کلوچه ای که بین ژوکر و ملوان ردوبدل می شود، برای خواننده تعریف می‌کند.
بخوانید: ۸ کتاب برای آشنایی و شروع به خواندن فلسفه
رویای تالار سرخ
رویای تالار سرخ رمانی است نوشته کائو ژوکین، نویسنده چینی قرن هجدهم که اتفاقا از شاهکارهای ادبیات کلاسیک چین محسوب می‌شود. در مورد این کتاب که در زمان دودمان چینگ نوشته شده‌است دو دیدگاه وجود دارد: یکی آنکه کتاب بر اساس زندگی‌نامه شاعر قرن هفدهم نالان هیسنگ ته نوشته شده‌است و دیگر آنکه کتاب زندگی‌نامه خود نویسنده است.
این رمان به دلیل شخصیت‌پردازی برای تعداد زیادی از قهرمانان و ساختار روانشناسانه‌‌ای که دارد مورد توجه است. این رمان همچنین جزئیات مهمی از زندگی اشرافی چین قرن هجدهم و ساختار طبقاتی آن زمان چین روایت می‌کند. از رویای تالار سرخ چندین و چند اقتباس سینمایی، تئاتری، اپرایی و تلویزیونی نیز ساخته شده است و می‌گویند مائو رهبر پیشین چین و همسرش عاشق رمان بوده‌اند. حتی مائو به همراهانش گفته بود باید این کتاب را حداقل پنج بار بخوانند و گفته می‌شود خود مائو ۲۵ بار این کتاب را خوانده است.
رمان لحنی شاعرانه، فلسفی و تمثیلی دارد و با خواندن آن خواننده دیدی وسیع نسبت به شرایط و هستی بشر پیدا می‌کند و به همین دلیل برخی آن را با رمان «در جستجوی زمان از دست رفته» مارسل پروست مقایسه کرده‌اند. علاوه بر این‌ها این رویای تالار سرخ سفر به سوی شناخت و معرفت را روایت می‌کند و در آن عشق و معرفت، شور و سرمستی در هم تنیده شده‌اند. و با وجود تمامی این مضامین فلسفی، «رویای تالار سرخ» مملو از تفریح و سرگرمی است و واقعیات زندگی روزمره در آن در جریان است. رمان با عنوان: رؤیای خانه سرخ (دوشیزگان جوان) به فارسی ترجمه شده است.
کتاب ژاک قضا و قدری و اربابش
ژاک قضا و قدری و اربابش کتابی‌ست که دنیس دیدرو، نویسندهٔ فرانسوی، در فاصلهٔ سال‌های ۱۷۸۰-۱۷۶۵ نوشته است. کتاب پس از مرگ نویسنده در سال ۱۷۹۶ برای اولین بار در فرانسه منتشر شده اما ژاک قضا و قدری در آلمان پیش از این نیز شناخته شده بود چراکه گوته بخشی از کتاب را به آلمانی ترجمه کرده بود که در سال ۱۷۸۵ منتشر شد و در سال ۱۷۹۳ به فرانسوی برگردانده شد و میلیوس نسخهٔ کاملی از کتاب را در سال ۱۷۹۲ به آلمانی ترجمه کرده بود.
کتاب رابطهٔ میان ژاک (نوکر) و اربابش، که هرگز نام او در کتاب نمی‌آید را روایت می‌کند. ژاک و اربابش عازم مکانی نامعلوم هستند و در طول سفر برای آن که از کسالت سفر بکاهند، ارباب از ژاک می‌خواهد که داستان عشق‌های گذشته‌اش را تعریف کند. داستان ژاک بارها توسط شخصیت‌های دیگر و اتفاقات ناگوار کمیک قطع می‌شود. شخصیت‌های دیگر داستان‌های خودشان را بازگو می‌کنند و داستان‌های آنها نیز بارها قطع می‌شود. حتی شخصیتی با عنوان «خواننده داستان» نیز حضور دارد که بارها حرف راوی را قطع می‌کند: سئوالی می‌پرسد، به چیزی اعتراض می‌کند یا از روای می‌خواهد اطلاعات بیشتری به او بدهد و او را در جریان جزئیات داستان قرار دهد. موضوع داستان‌هایی که در کتاب روایت می‌شود هم اغلب عشق و رابطهٔ جنسی است. شخصیت‌های پیچیدهٔ داستان غرق در فریب و ریاکاری‌اند و لحن داستان‌ها شوخ‌طبعانه است. کتاب دیدی جامع و کامل از جامعه ی قرن هجدهمی به مخاطب می‌دهد
ژاک قضاوقدری را در کنار رمان‌هایی همچون دن‌کیشوت، تام جونز و اولیس جای می‌دهند. نویسنده در این رمان چندلایه هوشیارانه زبان طنز ومعیارها و شگردهای رایج آثار تخیلی را تقلید می‌کند تا آنها را به تمسخر بگیرد و نفی کند. می‌توان ادعا کرد که سنت‌گریزی، ساختار پیچیده، بی‌نظمی استادانه، آوردن داستان در داستان، پارادوکس‌ها و تضادهای گستاخانه، آمیزۀ طنز و تخیل برای مبارزه با جهل و خرافات و کوته‌بینی و عدم تساهل در ژاک قضاوقدری، نمونه‌ای از داستان‌نویسی مدرن است. با این که به نظر می رسد ژاک همیشه مسیرش را خودش انتخاب می کند، اما او به این باور فلسفی معتقد می‌ماند: هر تصمیمی که ژاک می گیرد، هر چقدر هم که غیرقابل پیش بینی باشد، از پیش تعیین شده است.
سلاخ‌خانه شماره پنج
سلاخ‌خانه شماره پنج رمانی نوشته کرت وانه‌گت نویسنده معاصر آمریکایی است که در سال ۱۹۶۹ منتشر شده‌است. عنوان فرعی کتاب جنگ صلیبی کودکان (به انگلیسی: The Children’s Crusade: A Duty-Dance with Death) است که به واقعه‌ای تاریخی در دوران جنگ‌های صلیبی اشاره دارد. ونه‌گات کتاب را بر اساس تجارب شخصی خویش در جنگ جهانی دوم درباره واقعه بمباران درسدن آلمان توسط متفقین نوشته‌است. شخصیت اصلی این کتاب بیلی پیل گریم، سرباز آمریکایی است که در زمان جنگ جهانی دوم در شهر درسدن حضور دارد و در زمان بمباران، در سلاخ‌خانه‌ای در زیرزمین پناه می‌گیرد. نویسنده در رمان همزمان رویکردی علمی-تخیلی و در عین حال گزارش‌دهنده واقعیت‌های تاریخی را مد نظر داشته است.
بیلی پیلگریم، قهرمان داستان، در زمان خدمت خود در ارتش آمریکا در جنگ جهانی دوم، قابلیت حرکت در زمان را پیدا می‌کند و از آن لحظه به‌طور همزمان در زمین و یک سیاره دور به نام ترالفامادور زندگیش را پی می‌گیرد. او به فلسفه سرنوشت ترالفامادوری‌ها باور پیدا می‌کند. موجوداتی که قادر به دیدن محیط خود در چهار بعد هستند و از تمام اتفاقات گذشته و آینده باخبرند. پس واکنش او به تمام اتفاقات ناخوشایندی که واقع می‌شود، گفتن این جمله است: بله! رسم روزگار چنین است. ونه‌گات سعی کرده داستانی درباره حقایق جنگ بگوید. اما با سبک و شیوه‌ای متفاوت و با زبانی طنز دریچه‌ای به روی خواننده باز کند که چشم اندازش تاریخ خشونت انسان است.
سلام رویای سرخ اعظم تیاری ربطی به تالار سرخ رمان چینی ندارد