بعد از انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ در روسیه، نه فقط مردم این پهنه سردسیری که از آسیای میانه گرفته تا اروپای شرقی چیزی را تجربه کردند و روزهایی را پشت‌سر گذاشتند که باعث شده بود حتی درون یک شهر دیوار کشیده شود و برلین به دو بخش شرقی و غربی با دو دنیایی کاملا متفاوت تبدیل شود.
اما به‌واقع مردم این‌طرف دیوار چه دیدی نسبت به دنیای خارج داشتند؟ آیا واقعا عدالت و برابری که به‌آن‌ها قولش داده شود محقق شد؟ آیا زندگی راحت و بی‌دغدغه‌ای داشتند؟ اگر نه پس چرا داستان اینقدر طول کشید و اصلا بعد از پایان ماجرا وقتی به روزهای گذشته برمی‌گردند چه چیزی داده‌اند و به‌ازایش چه به دست آوردند؟ اصلا حالا احساس شادی می‌کنند؟ به آنچه می‌خواستند رسیدند؟
پاسخ همه این‌ها سوالات را می‌توانید با خواندن این هفت کتاب که درباره زندگی در شوروی و کشورهای جدا‌شده از آن است به دست می‌آورید. هم متعجب می‌شوید از میزان تحمل و تاب‌‌آوری انسان در مقابل چیزهایی که دست‌ودایش را می‌بندند و هم می‌بینید همه‌چیز سیاه یا سفید نیست، گاهی آنچه آزاردهنده است خاکستری‌بودن شرایط و آدم‌هایی‌ست که نه جرات بد شدن دارند و نه توانایی خوب ماندن! هرچه هست خواندن این کتاب‌ها یک درس تاریخی بزرگ برای همه است.
کافه اروپا
اسلاونکا دراکولیچ نویسنده و روزنامه نگار اهل کرواسی در کافه اروپا، روند تجربیات خود را در خلال یادداشت‌هایش از حکومت‌های کمونیستی اروپای شرقی، فردگرایی و اروپا بررسی می‌کند. کتاب درواقع مقالات دراکولیچ بین سال‌های ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۶ را شامل میشود که در روزنامه‌ها و نشریات مختلف منتشر شده است.
تمام مقالات کتاب حول موضوع زندگی در کشورهای اروپای شرقی پس از فروپاشی شوروی و انحلال حکومت‌های کمونیستی بلوک شرق می‌گردند و نویسنده به واکاوی موضوعاتی می‌پردازد که مخاطب می‌تواند به‌راحتی با آنها همذات‌پنداری کرده و همراه شود.
دراکولیچ را تصویرگر تیزبین جوامعی در حال گذار می‌دانند. روایت‌های او با جزئیاتی شگفت، تامل برانگیز و صمیمی، به نامه‌هایی می‌ماند که دوستی برایمان نوشته است. نامه‌هایی که تصویری ملموس از همهٔ تناقض‌ها، سردرگمی‌ها و تحولاتی به دست میدهد که مشخصهٔ دوران گذار به دموکراسی است.
در بخشی از کتاب می‌خوانیم: در کشورهای اروپای شرقی تفاوت بین «ما» و «من» بسیار فراتر از تفاوتی صرفا در دستور زبان است. من همراه این «ما» بزرگ شدم. در مهد کودک، در مدرسه، سرکار. با گوش دادم به سخنرانی سیاستمدارانی که میگفتند: «رفقا، ما وظیفه داریم…» و ما رفیق ها همان کارهایی را میکردیم که به ما میگفتند. فردی که از یک جامعه توتالیتر بیرون می آید با «نه» گفتن است که مسئولیت فردی و ابتکار عمل را می آموزد. و این راه با گفتن «من» شروع میشود. با اندیشیدن در قالب «من» و عمل کردن در قالب «من» هم در محیط خصوصی وهم در ملا عام، «ما» به معنی ترس، تسلیم و سر فرود آوردن است. به معنای جمعیتی ملتهب و یک نفر که برای سرنوشتشان تصمیم میگیرد. «من» به عکس، یعنی دادن فرصتی به فردیت و دموکراسی.
بخوانید: ۶ کتاب برتر درباره جنگ جهانی اول
کمونیسم رفت ما ماندیم و حتی خندیدیم
کمونیسم رفت، ما ماندیم و حتی خندیدیم اثر دیگری از اسلاونکا دراکولیچ است که روایت‌هایی گیرا و خواندنی و حاصل تجربه‌های شخصی او و مشاهداتش از زندگی دوستان و آشنایانش در دیگر کشورهای اروپای شرقی تحت حکومت‌های کمونیستی را شامل میشود. روایت‌هایی تراژیک و طنزآمیزی که بهتر از تحلیل‌های تئوریک، می‌تواند وضعیت سیاسی و ذهنیت افراد در حکومت‌های استبدادی به تصویر می‌کشند.
جذابیت اصلی کتاب در این است که دراکولیچ ماهرانه، تحلیل‌هایی تامل برانگیز و انتقادی را با جزئیات زندگی روزمره درهم می‌آمیزد: شگفتی دختربچه‌ای که برای اولین بار یک عروسک خارجی می‌بیند؛ نحوه شستن رخت‌ها در خانه؛ زندگی یک استاد دانشگاه در آپارتمانی تنگ و شلوغ بی‌هیچ حریم خصوصی؛ دیوارهای رنگ و رو رفته و … .
دراکولیچ کمونیسم را نه فقط یک ایدئولوژی یا شکل حکومت که یک وضعیت ذهنی که به این راحتی‌ها از ناخودآگاه جمعی کسانی که تحت این حکومت زندگی کرده‌اند زدوده نمی‌شود، می‌بیند. او می‌گوید برای مردم دنیای کمونیسم شعار «امر شخصی، سیاسی است» به معنای واقعی کلمه صدق می‌کرد.
در بخشی از کتاب می‌خوانیم: اینجا از همان اوایل جوانی می‌فهمید که سیاست مفهومی انتزاعی نیست، بلکه نیرویی است عظیم که بر زندگی روزمره مردم تاثیری تعیین کننده می‌گذارد… ما برای اینکه بتوانیم ادامه بدهیم، می‌بایست قلمروهایمان را تقسیم میکردیم و مرزی بین زندگی خصوصی و حوزه عمومی می کشیدیم. حکومت می‌خواست همه چیز عمومی باشد… اما هرچیز عمومی متعلق به دشمن بود.
بخوانید: ۷ کتاب در مورد جنگ های جهانی که باید بخوانیم
روزگار رفته آخرین سرخ‌ها
سوتلانا الکساندرونا الکسیویچ در کتاب روزگار رفته، آخرین سرخ‌ها روایتی از اضمحلال شوروی و ظهور روسیه جدید را تعریف می‌کند. او در این کتاب از فروپاشی شوروی و پیدایش روسیه جدید می‌گوید. از پیامدهای آن. از اعلام استقلال‌های خونبار و جنگ بر سر تعیین مرزها و چهره‌های گوناگون و زشتی که دیو جنگ به خودش میگیرد. آلکسویچ از زمان مرگ استالین تا فروپاشی شوروی را در مقاله‌ها، خاطرات و داستان‌هایی واقعی به تفصیل تشریح کرده است.
کتاب جوایزی همچون جایزه کتاب لس آنجلس تایمز را کسب کرد و از سوی نشریاتی مثل واشنگتن‌پست، نیویورک تایمز، بوستون گلوب و وال استریت نیز جورنال به عنوان یکی از ده کتاب برتر سال انتخاب شد. این نویسنده و روزنامه نگار اهل بلاروس همچنین در سال ۲۰۱۵ ، به خاطر وجوه چندصدایی نوشته‌هایش برنده جایزه نوبل ادبیات شد.
او در رزوگار رفته از باور به اندیشه‌ای محکوم به شکست می‌گوید، از مردمی معتقد تا سر حد مرگ و جنون، از بردگانی که به قول نویسنده از برده بودنشان خوشحال بودند و حتی شاید نمی‌دانستند که برده‌اند. از بازی سیاست و ایدئولوژی و در یک کلمه از زندگی به سبک سوسیالیسم شوروی.
بخوانید: ۱۰ رمان برتر از ژانر پلیسی و جنایی
استالین خوب
استالین خوب نخستین اثری است که از ویکتور ارافیف به فارسی ترجمه شده است. نسخه روسی این رمان سال ۲۰۰۴ منتشر شد و از پرفروش‌ترین آثار ادبیات معاصر روسیه در اروپا به شمار می‌رود و تاکنون به ۲۰ زبان ترجمه و منتشر شده است.
ویکتور ارافیف در این رمان در قالب روایت سرنوشت پدرش که دیپلماتی معروف در شوروی سابق بوده است، به زندگی شخصی خود اشاره می‌کند و تاریخ دوره‌ای طولانی از سرزمین خود را بازگو می‌کند. شیوه روایت او در رمان استالین خوب پست مدرن است.
ارافیف سعی کرده با استالین خوب از درون به جامعه روسیه بنگرد و با جسارتی صادقانه از دردها و رنج‌های جامعه‌اش بگوید. داستان این کتاب مانند یک پازل، از دوران کودکی نویسنده تا جنجال ادبی «متروپل» را دربرمی‌گیرد. همین‌ها هم شاید باعث شده او اگرچه بیش از هر چیز درباره روسیه، و برای روسیه می‌نویسد اما از کتاب‌هایش در غرب استقبال بیشتری شود.
ارافیف در مقدمه کتاب، به خواننده هشدار میدهد که تمام شخصیت‌های کتاب او، از جمله مردم واقعی، شخصیت‌های خیالی هستند و سپس در قالب روایت سرنوشت پدرش که دیپلماتی معروف در شوروی سابق بوده است؛ از زندگی خود و مردمش می‌گوید و به بیان نتیجه و چکیده دوره‌ای طولانی از تاریخ سرزمین‌اش می‌پردازد.
بخوانید: ۸ کتاب داستان آلمانی: روایت‌هایی از جنگ جهانی و دیوار برلین
سرزمین گوجه‌های سبز
رمان سرزمین گوجه‌های سبز نوشته هرتا مولر یک رمان سیاسی پست مدرن است که شیوه نگارش آن پیچیده، غیر خطی و رازآمیز است و قبل از آنکه روایتی داستانی باشد، لحنی چند لایه و شاعرانه اما سیاه دارد.
رمان روایتی از زندگی چند دانشجوی آلمانی زبان، در دوره نظام تک‌حزبی و کمونیستی نیکلای چائوشسکو (۱۹۷۰-۱۹۹۰) در کشور رومانی است که از فقر و بدبختی به‌جان آمده و به امید زندگی بهتر و یافتن آینده‌ای روشن تر به شهر می‌آیند. لولا دختری است که از جنوب رومانی آمده و در دانشگاه ادبیات روسی می‌خواند و در خوابگاه زندگی می‌کند. لولا شب‌ها در پارک مورد تجاوز وحشیانه و حیوانی مردهایی قرار میگیرد که بویی از عشق و عواطف انسانی نبرده‌اند و درنهایت دست به خودکشی لولا می‌زند. بعد از لولا داستان با سرگذشت زندگی دیگران ادامه می‌یابد. اما هیچ‌گاه کاملا به زندگی شخصیت‌ها نزدیک نمی‌شود و حتی شخصیت راوی تا پایان در‌هاله‌ای از ابهام می‌ماند.
در تمام رمان ترس و وحشت همه‌جا حکمفرماست. ماموری به نام سروان «بچله» که نماد خودکامگی‌ست و سگ تربیت شده‌ای به همین نام دارد، در نقش ماموری بیرحم و یک بازجوی دارای سوء‌ظن نسبت به همه، که با اختیارات افسارگسیخته مدام موجب آزار و اذیت برای دانشجویان شده و در نهایت منجر به بیکاری، خودکشی دانشجویان میشود.
البته «کورت»، «ادگار»، «گئورگ» یعنی دوستان لولا خیلی زود آلوده موقعیت موجود شده و راه خیانت و همکاری را پیشه می‌کنند که آن هم پایانی بجز تن‌فروشی ، فقر و گرسنگی و در نهایت خودکشی ندارد. شخصیت‌های داستان مدام در پی راهی برای فرار از رومانی هستند و اصلا به مبارزه فکر هم نمی‌کنند. در نهایت هم همگی سرخورده از آنچه که رویاهای‌شان را فرو ریخته، گوشه عزلت می‌گیرند یا پناهنده می‌شوند و یا خودکشی می‌کنند.
سرزمین گوجه‌های سیز جوایز ادبی همچون جایزه ادبی ایمپک دبلین، و کلایست – بزرگترین جایزه ادبی آلمان-، را از آن خود کرده است.
بخوانید: ۷ کتاب داستانی جذاب از سرگذشت جاسوسان
هوانورد
هوانورد نوشته یِوگِنی وادالازکین حکایت مردی است که با یادآوری خاطرات دیرینش به‌تدریج زندگی پیشینش را بازسازی می‌کند. مردی جوان که در روسیه سال‌های آغازین قرن بیستم، که در معرکه انقلاب و پیامدهای آن زندگی می‌کند و به یکباره با این پرسش مواجه میشود که او چگونه خاطرات اوایل قرن بیستم را به خاطر می‌آورد در حالی که داروهایی که می‌خورد تولید سال ۱۹۹۹ است؟!
رمان به‌نوعی تعادل کامل بین یک گفتمان فلسفی در رابطه بین حافظه و تاریخ و یک نوع بحران وجودی در دوران مدرن نمایش را به‌تصویر می‌کشد:
مردی سی و چند ساله که در سال ۱۹۰۰ به دنیا آمد و شاهد انقلاب روسیه ۱۹۱۷ بود ، به طرز مرموزی در سال ۱۹۹۹ در بیمارستانی در سن پترزبورگ از خواب بیدار می شود و هیچ خاطره‌ای ندارد از آنکه کیست و چگونه به آنجا رسیده. به دستور پزشک خود او شروع به نوشتن افکار، مشاهدات و یادآوری‌های خود در یک دفترچه می کند و در بیشتر مواقع این داستان از طریق مدخل‌های ژورنال او بازگو می شود ، درحالیکه او به آرامی حافظه خود را به دست می‌آورد.او شروع به ساختن تصویری از زندگی سابق خود می‌کند: روسیه در اوایل قرن بیستم، تلاطم انقلاب و عواقب آن.
یوگِنی وادالازکین نویسنده و زبانشناس اهل پترزبورگ است کعه جوایزی مثل جایزه «سولژنتسین» در سال ۲۰۱۹ و جوایز «کتاب بزرگ» و «یاسنایا پالیانا» را در کارنامه خود دارد.
بخوانید: ۷ کتاب برای رد شدن از مرزهای کره‌شمالی
عشق‌های زودگذر ماندگار
مکین در این رمان بهشت برین غرب را مقابل دوزخی چون شوروی کمونیست‌ها معرفی نمی‌کند بلکه رمان سیاسی‌اش را بهانه‌ای برای گفتن از مساله و مفهومی قرار داده که سال‌ها در کشورش ممنوع بوده است؛ عشق. هرچند در اولین فصل رمان، با عنوان «اقلیت ناچیز» به‌صورت مستقیم شوروری استبدادزده و خفقان جاری در آن را توصیف می‌کند. هم محتوای این فصل و هم عنوانش، به اقلیت متفکر و اندیشمندی اشاره دارند که در آن دوران زندگی می‌کرده و توانایی درک زیبایی‌های زندگی و لذت بردن از آنها را داشتند.
او در داستان‌های کتاب عشق‌های زودگذر ماندگار روایت‌هایی نوشته از مهم‌ترین عنصر تشکیل‌دهنده زندگی‌اش یعنی تناقض زیستن در دوران شوروی. داستان‌ها که به نوعی تکمیل‌کننده همدیگر هستند شخصیت‌هایی را روایت می‌کنند که در زندگی خود با اندوه‌ها، ماجراها و عشق‌های خاصی روبه‌رو شده‌اند، زمان بر آنها گذشته و حالا روایتی از ایشان باقی مانده که مملو از تناقض‌ها و دوگانگی‌هاست، امری که خود مکین نیز به آن گرفتار بوده به‌خاطر نوع زندگی خاصش؛ از طرفی روسی و از سویی فرانسوی شده.
داستان از یک یتیم‌خانه شروع میشود؛ پرورشگاهی که تعالیمش با دنیای بیرون متفاوت است و از زبان فردی بازگو میشود که در آنجا بزرگ شده. او خاطرات کودکی‌اش را از پروشگاه می‌گوید، از عشقی که از آنجا شروع شده است و اکنون جز قصه‌ای از آن باقی نمانده است. در کنار این داستان، دوران حکومت برژنف نیز در شوروی توصیف میشود. دورانی که پس از آن جریانات بین شوروی و افغانستان به وجود آمد.
