روز ۱۵ اردیبهشت ۱۳۹۹ مترجم بزرگ کشورمان، نجف دریابندری؛ در سن ۹۱ سالگی و پس از عمری تلاش برای اعتلای فرهنگ و ادبیات این کشور، درگذشت. وی با عمرپربار کاری هفتاد ساله خود، کارنامه‌ای سراسر ترجمه و تالیف دارد. ترجمه آثار بزرگی همچون وداع با اسلحه و پیرمرد و دریا از جمله شاهکارهای اوست. سازمان میراث فرهنگی ایران، در سال ۱۳۹۶، آقای دریابندری را به عنوان گنجینه زنده بشری ثبت کرد. آثار آقای دریابندری، تنها حافظه جمعی کتابخوانان دهه ۴۰ و ۵۰ و ۶۰ و بعد از آن نیستند، بلکه دانش سرشار و تجربه طولانی وی در زمینه تخصصش، قابلیت تدریس به صورت منابع درسی دانشگاه‌ها و مدارس را دارند.
می‌گفت: ترجمه علم نیست بلکه عمل است و کاری است که ادم با آموزش منظم یا غیرمنظم یاد می‌گیرد و در هر حال از راه آزمایش و خطا. دریابندری باور داشت ترجمه خوب، ترجمه‌ای است که مترجم بتواند متن را به صورتی ترجمه کند که خود نویسنده اگر همزبان مترجم بود آن متن را به آن صورت می‌نوشت. مترجمی که به این نظریه مجهز شد یک راست می‌رود توی جلد نویسنده و درست مانند خود او می‌نویسد. کتاب مورد علاقه‌ش، شوهر آهو خانم بود و مترجمان مورد علاقه‌ی او، محمد قاضی و ذبیح‌اله منصوری بودند.
کتاب وداع با اسلحه را از گلستان گرفت و به جای خواندن آن، ترجمه‌ش کرد.
” فاکنر همیشه مرا وسوسه کرده، هنوز هم می‌کند، ولی آمادگی خود آدم همیشه یکجور نیست ”
قدرت- اثر برتراند راسل
برتراند راسل، زاده ی ۱۸ می ۱۸۷۲ و درگذشته ی ۲ فوریه ی ۱۹۷۰، فیلسوف، منطق دان، ریاضی دان، مورخ، جامعه شناس، برنده ی جایزه ی نوبل ادبیات و فعال صلح طلب انگلیسی بود که در قرن بیستم زندگی می کرد. راسل در آغاز جوانی به مطالعه ی آثاری از «پرسی بیش شلی» روی آورد که این امر مسیر زندگی او را تغییر داد. او سپس به کالج ترینیتی در کمبریج رفت و در ریاضیات و فلسفه تحصیل کرد.
او در سال ۱۹۰۱ «پارادوکس راسل» را کشف کرد و هفت سال بعد به عضویت انجمن سلطنتی علوم بریتانیا درآمد. کتاب قدرت، نخستین بار در سال ۱۹۳۸ انتشار یافت. راسل این کتاب را درباره آنچه در سال ۱۹۳۸ یعنی زمانی که پنج سال از عمر حکومت نازیسم در آلمان می‌گذشت نوشت. کارل مارکس، اصلی ترین عامل در سرشت بشر را ثروت می دانست و فروید آن را رابطه ی جنسی در نظر می گرفت. راسل اما «قدرت» را این عامل کلیدی می داند. او استدلال می کند که قدرت، هدف غایی انسان است و به شکل ها و نمودهای مختلف، مهم ترین عنصر در شکل گیری و گسترش تمام جوامع است.
راسل که این کتاب را در اواخر دهه ی ۱۹۳۰ و در زمانی می نوشت که اروپا به خاطر ایدئولوژی های افراطی چندپاره شده بود و جهان در آستانه ی جنگ قرار داشت، تصمیم گرفت تا «علمی نوین» را کشف کند تا معنای رویدادهای شوکه کننده ی زمانه و رویدادهای پیش رو را تبیین سازد.
بخوانید: ۷ کتاب داستانی جذاب از سرگذشت جاسوسان
پیامبر و دیوانه- اثر جبران خلیل جبران
دریابندری در پیشگفتار این کتاب نوشته :
” خلیل جبران از جریانات فکری مغرب زمین در دوره جوانی خود برکنار نبوده است؛ پیامبر او درباره همه مسائل حاد جامعه (مانند کار، داد و ستد، قانون، آزادی، شادی و اندوه، خوبی و بدی، دیانت…) سخن می گوید. همه این سخنان بر این پایه استوارند که سرشت انسان ذاتا خوب است، و دشواری های زندگی او از اینجا ناشی می شوند که او هنوز تعارض های اساسی زندگی را به جا نیاورده و ماهیت کار و نظام زندگی را چنان که باید دیگرگون نکرده است ”
کتاب پیامبر و دیوانه شامل داستان‌های کوتاه و پرتمثیلی است که بیش از پیش قلم قوی و زیبای جبران خلیل را نشان می‌دهد. مضمون داستان‌ها همچنان عارفانه و البته شاعرانه است. ماجرای کتاب پیامبر این‌گونه آغاز می‌شود که «المصطفی» یا به قولی «برگزیده دردانه» بعد از ۱۲ سال زندگی در شهر خیالی نویسنده یعنی اُرفالس، قصد ترک آن دیار و مردمانش را دارد و هنگام خداحافظی به آخرین سؤال‌های مردم اُرفالس پاسخ می‌دهد. هر سؤال به همراه پاسخی که المصطفی می‌دهد یک بخش از کتاب را تشکیل می‌دهد.
بخوانید: ۱۰ کتاب از زنان برنده‌ی جایزه نوبل
بازمانده روز- اثر کازوئو ایشی گورو
آقاي استيونز، سر پيشخدمت يكی از منازل اشرافی انگلستان است كه سال ها در خدمت يكی از اشراف انگلستان بوده و با تشريفات زياد امور منزل را اداره می كرده است. بعد از ساليان زياد اين منزل توسط يك ارباب آمريكايی خريده می‌شود و صاحب جديد خانه كه روحيه صميمی تر و شادتری دارد، آقای استيونز را به يك مسافرت شش روزه می فرستد. كتاب در حقيقت گزارشی از اين شش روز است. در تمام مدت آقای استوينز به دوران گذشته فكر می‌كند. او يك پيشخدمت بسيار جدی است كه برای شغلش حرمت زيادی قائل است و هميشه شغل خود را در اولويت اول زندگی اش قرار می‌دهد.
طی خاطرات استوينز، شاهد صحنه هايی از زندگی شخصی و كاری او در كنار هم هستيم، زمانی كه پدر او در اتاقی بسيار بد حال است و به زودی خواهد مرد اما او ترجيح می‌دهد مهمانی طبقه پايين را مديريت كند تا اختلالی پيش نيايد. يا خانم كنتون همكار او زنی است كه استيونز به او علاقه دارد اما اجازه نمی دهد مسائل شخصی سدی در برابر وظايف كاری او گردد.
به قول احمد پوری، مترجم، درباره ترجمه این کتاب توسط آقای دریابندری:
ترجمه دریابندری در این اثر یک شاهکار است. من این رمان را در وهله اول به زبان انگلیسی خوانده بودم؛ زبانی آهنگین و در همین طور زبانی نوکرمآبانه و اشرافی که به اصطلاح توی ذوق می‌‍زد. در ترجمه فارسی دریابندری تمام این نکات را رعایت کرده است ؛ حتی همین توی ذوق زدن و مسخرگی‌ای که در این نوع زبان هست. دریابندری به درستی برای ترجمه این کار از زبان دوره قاجار استفاده کرده است و به نظر من در ترجمه “بازمانده روز” بهتر از این نمی‌توان عمل کرد. ”
بخوانید: ۵ کتاب برتر آمریکا به انتخاب نشریه بیزنس اینسایدر!
گور به گور- اثر ویلیام فاکنر
گوربه‌گور رمانی است اثر ویلیام فاکنر نویسنده شهیر آمریکایی و برنده جایزه نوبل ادبیات که نخستین بار در سال ۱۹۳۰ در آمریکا چاپ شد .نجف دریابندری ترجمه عنوان کتاب (As I Lay Dying) را به زبان فارسی ناممکن دانسته‌است. او می‌گوید: کوتاه‌ترین عبارتی که به نظر من می‌توانست معنای عنوان اصلی را دقیقاً بیان کند : همچون که دراز کشیده بودم و داشتم می‌مردم است. لذا عنوان گور به گور که به نوعی اشاره به روایتگری مرگ در داستان می‌کند انتخاب شده است. شخصیت‌های کتاب انسان‌های ساده روستایی در حاشیه می‌سی‌سی‌پی هستند که در جنوب آمریکای شمالی زندگی می‌کنند. درون مایه متن کتاب پیوند عمیقی با مسئله مرگ دارد و زندگی را با غم و اندوه‌هایش ملموس تر می‌کند.
درون مایه کتاب گور به گور (As I Lay Dying) پیوند عمیقی با مسئله مرگ دارد و زندگی را با غم و اندوه‌هایش ملموس‌تر می‌کند. این خانواده ساده و روستایی شامل زن و شوهر و چهار فرزندشان است. داستان کتاب گور به گور زمانی شروع می‌شود که زن روستایی در انتظار مرگ است و همه به طریقی خودشان را برای مردن او آماده کرده‌اند. در این میان بزرگ‌ترین فرزند مادر خانواده که نجار است برای او تابوت درست می‌کند. مادر که هنوز زنده است با هر نواخت اره زمان مرگش را نزدیک‌تر می‌بیند.
بخوانید: ۶ کتاب فانتزی – تخیلی دنباله دار که باید بخوانیم!
وداع با اسلحه- اثر ارنست همینگوی
داستان کتاب نبرد امپراتوری‌های اتریش – مجارستان و آلمان را در برابر ایتالیا به تصویر می‌کشد که در سال ۱۹۱۷ اتفاق افتاد و ایتالیا مجبور به عقب‌نشینی گسترده‌ای شد. داستان عاشقانه‌ی کتاب در بستری تلخ و خشن توصیف می‌شود. همینگوی با شیوه‌ی روایت منحصربه‌فرد خود و با نثری شیوا و روان قصه را روایت می‌کند که باعث شده خواننده تا صفحات پایانی کتاب با آن همراه شود. نویسنده استادانه سرگردانی و انزجار قهرمان داستان، هنری را نسبت به جنگ روایت می‌کند و شکوه و عظمت کلمات و عبارات او ارزش و زیبایی کتاب را دو چندان می‌کند.
دریابندری این رمان را در دهۀ چهل ترجمه کرد، زمانی که هنوز همینگوی در قید حیات بود و در ایران نیز عمر شهرتِ او به دو دهه نمی‌رسید. بی‌اغماض این ترجمه برای آن روزگار در خور اعتنا محسوب می‌شد. ظاهراً دو دهه بعد، او تغییرات کوچکی در حد غلط‌گیری در متن ترجمه انجام داد و پس از آن، همین ترجمه بارها و بارها منتشر شده و مورد استفادۀ مخاطبان فارسی‌زبان قرار گرفته است.
بخوانید: ۹ کتاب از فریبا کلهر، بانوی هزار قصه!
رگتایم- اثر ای ال دکتروف
آمریکای رگتایم، سرزمین فاصله‌هاست؛ فاصله‌های طبقاتی، فاصله‌های خانوادگی و فاصله‌های فکری. و ظلم و بیچارگی است که در این فاصله‌ها به دنیا می‌آید. دنیای آدم‌های تنهایی که به زحمت کسی را برای قسمت کردن تنهایی‌شان پیدا می‌کنند و در موقعیتی متناقض گرفتارند؛ هم قابل ترحم به نظر می‌رسند و هم مضحک و خنده‌دار؛ تصویری که فرسنگ‌ها با رویای آمریکایی این روزها (و همیشه) مردمش فاصله دارد.
شاید این دنیا چندان بی‌شباهت به آنچه اسکورسیزی در فیلم‌هایش (به‌خصوص راننده تاکسی) از آمریکا نشان می‌دهد، نباشد. رمان رگتایم یکی از آثار برجسته پست مدرنیستی ادبیات معاصر امریکا است که به دریافت جوایزی از قبیل جایزه محافل منتقدان کتاب ملی برای داستان و جایزه هنر و ادبیات امریکا و نیز نامزدی جایزه تبولابرای بهترین رمان نائل آمده است.
آقای نجف دریابندری در مورد ترجمه این اثر:
” کلمۀ shingle (شینگل) در زبان انگلیسی سه‌چهار معنی دارد. معنی اولش، یعنی آن که معمولاً در دیکسیونر اول می‌آید، قلوه سنگ است. ولی من این کلمه را مثل خیلی کلمه‌های دیگر از دیکسیونر یاد نگرفتم، بیش از پنجاه سال پیش، از زبان یک سرکارگر انگلیسی شنیدم وقتی که داشتند خیابان‌های آبادان را آسفالت می‌کردند و برای زیرکار آسفالت قلوه‌سنگ می‌ریختند و می‌کوبیدند. وقتی شروع کردم رگتایم را ترجمه کنم دیدم در همان سطر اول صحبت از خانه‌ای است که با «شینگل» قهوه‌ای رنگ ساخته شده.
من هم طبعاً «شینگل» را قلوه‌سنگ ترجمه کردم. بعد از آنکه رگتایم منتشر شد یک نفر به من گفت که اینجا منظور از«شینگل» قلوه‌سنگ نیست. منظور روکش یا روکارِ دیوار خانه است. چندسال پیش که خودم امریکا بودم دیدم که روکار بیشتر خانه‌ها تکه‌های چوب دراز و باریکی است ”
بخوانید: ۸ کتاب محبوب برای کتابخوان‌های ایرانی در سال ۱۳۹۸
تاریخ فلسفه غرب- اثر برتراند راسل
تاریخ فلسفه غرب» اثر درخشان برتراند راسل، فیلسوف و نویسنده بزرگ انگلیسی است. در این کتاب همچنان که از عنوان آن پیدا است سیر تاریخی فلسفه در غرب پیگیری شده و نویسنده سعی کرده است با نثری ساده و روان زندگی و نظریات بزرگ‌ترین فسلسوفان غرب را بیان کند. این کتاب از سه بخش اصلی یا به عبارتی بهتر سه کتاب تشکیل شده است: بخش اول: «فلسفه قدیم»، بخش دوم «فلسفه قرون وسطی» و بخش سوم: «فلسفه جدید».
راسل در این اثر سترگ و ماندگار با دیدی تحلیلی و انتقادی تاریخ فلسفه غرب را از هزاره اول قبل از میلاد تا اواسط قرن بیستم میلادی بررسی کرده است. این اثر بازنویسی سلسله درس‌های تاریخ فلسفه غرب نویسنده از سال ۱۹۴۰ تا ۱۹۴۳ میلادی در آمریکا و تابستان ۱۹۴۴ در انگلستان است. کتاب در طول زمانی زیادی که از انتشار آن می‌گذرد هموار جزء پرفروش‌ترین آثار در جهان بوده و بسیاری از انسان‌ها در جای جای کره خاکی از طریق این کتاب پای به دنیای فلسفه گذاشته‌اند.
