برای اقوام اولیّه، اساطیر اساس باورها واعتقادات مذهبی به شمار می‌رفت وانسان به وسیله‌ی آن‌ها پدیده‌های هستی و طبیعی را تبیین می‌کرد امّا با پیشرفت دانش وآگاهی بشر، اسطوره رفته رفته جنبه اعتقادی خود را از دست داد و تنها به صورت قصه باقی ماند. حالا سوال اینجاست همین کارکرد اسطوره در ادبیات هم در قرت بیست‌ویکم آیا به پایان خودش رسیده است یا به تغییراتی مجدد اهمیت خودش را در داستان و رمان حفظ می‌کند؟ می‌گویند اسطوره واقعیت ندارد ولی حقیقت دارد، یا به عبارتی در اسطوره با باور سر وکار داریم . شاید اسطوره ما همان رویاهای ما باشد، این اسطوره‌ای که واقعیت ندارد چه بازنمایی از حقیقت ارائه خواهد دارد؟
زمانی هم که ابن لادن کشته شد، مرگ او در رسانه‌ها بازتاب گسترده‌‌ایی داشت و در تیترهای برخی از رسانه‌های چاپی جهان عنوان «اسطوره‌ی بن لادن» برجسته شده بود. یعنی اسامه‌بن‌لادن را نماد و اسطوره اقتدار القاعده می‌دانستند که نمادی از تهدید جهانی هم بوده یا مارادونا و پله را اسطوره فوتبال لقب دادهاند و موارد دیگر از این دست.. اینجا اسطوره دقیقا چه مفهوم و کارکردی دارد.
در این گزارش هفت کتابی را به شما معرفی می‌کنیم که از رابطه بشر و تاریخ و فرهنگ‌ش با اسطوره می‌گوید و شرح می‌دهد که چرا اسطوره‌های در چفت‌وبست روان‌شناختی بشر جای خوش کرده‌اند و از دل دنیای باستان تا جهان مدرن امروز خودشان را کشیده‌اند.
افسانه اسطوره
کتاب افسانه اسطوره نوشته نجف دریابندری در ۲۰ فصل به بررسی مکتب‌های مختلف اسطوره‌شناسی پرداخته و نظرات تازه‌ای را در باب افسانه و اسطوره بیان می‌کند. هدف از نوشتن این کتاب به نقد کشیدن استفاده از کلمه‌ی اسطوره به جای افسانه است و نویسنده با بیان دلایل و نظرات خود سعی بر این دارد تا ایرادات و ابهامات در این مبحث را روشن کند. مهم ترین بخش کتاب هم کاوشی در سابقه افسانه و پیدایی واژه اسطوره در نوشته‌های فارسی است.
در قسمتی از متن این کتاب می‌خوانید: « شاید نخستین نکته‌ای که برای پاره‌ای از خوانندگان این کتاب مطرح می‌شود این باشد که اهمیت اصطلاح «افسانه» و کاربرد آن در معنای «میت» به‌جای « اسطوره» در چیست. پاسخ این است که در زبان فارسی همیشه افسانه در این معنی رایج بوده ولی امروز به نظر می‌آید که کلمه‌ی اسطوره در بسیاری موارد جای افسانه را گرفته است.
رواج اصطلاح اسطوره در چند دهه‌ی اخیر براثر یک اشتباه تاریخی پیش‌آمده و موجب تیرگی مبحث «میت» در علم مردم‌شناسی فرهنگی شده است، و نویسنده عقیده دارد که تا این اشتباه رفع نشود این تیرگی از محیط فرهنگ ایرانی و زبان فارسی زدوده نخواهد شد. این درواقع همان موضوع بحث کتاب حاضر است و نویسنده امیدوار است که توانسته باشد در ضمن بحث مسئله را روشن کند…» این کتاب را انتشارات کارنامه منتشر کرده است
کتاب می‌گوید باور داشتن به آنچه در افسانه می‌آید نیازمند دلیل و برهان نیست و افسانه‌های مرده کهن ممکن است در زمان ما از نو زاییده شوند. یک نمونه از این زایش دوباره روند پدید آمدن و از میان رفتن ایدئولوژی‌های امروزی است که می توان آن‌ها را (افسانه سیاسی) نامید. زیرا که ایدئولوژی در جامعه امروزی کما بیش همان نقشی را دارد که افسانه در جوامع (بدوی) برعهده داشته است یعنی در بر گرفتن و پذیرفتنی ساختن تعارض‌های جامعه و بر پا نگه داشتن نظام اجتماعی موجود.
بخوانید: ۸ کتاب زندگینامه‌ای از افراد مشهور سیاسی
اساطیر یونان
آشنایی با اساطیر جهان، به ویژه اساطیر یونان، برای علاقه‌مندان هنر و ادبیات ضروری است زیرا اسطوره‌های یونانی بخش بزرگی از آثار هنری و ادبی جهان غرب را عمیقا تحت تاثیر قرار دادهاند. به طوری که خواندن آثار داستانی.نمایشنامه ها و شعر باختر زمین از عصر کلاسیک تا دوره معاصر مستلزم آشنایی با اسطوره‌های یونانی است.
این کتاب دربرگیرنده روایات اسطوره‌ای درباره ایزدان، ایزدبانوان، قهرمانان اساطیری و موجودات شگفت‌آور و ماورا طبیعی است. خواننده با خواندن این کتاب با شخصیت‌هایی چون زنوس، هرا، آفرودیت، آپولون، آشیل، دیونیزوس و دیگر چهره‌ها آشنا می‌شود. کتاب همچنین تحلیلی از اسطوره‌های یونانی نیز ارائه می‌کند و تاثیر این اسطوره‌ها و جای پای آن‌ها در فرهنگ بشری به ویژه در شاهکارهای ادبی هنری را مورد نقد و بررسی قرار می‌دهد.
بخوانید: ۶ کتاب از جومپا لاهیری، نویسنده سرشناس هند
اسطوره و واقعیت
اسطوره و واقعیت نوشته میرچا الیاده با تعریف اسطوره، این پدیده همواره بحث انگیز و مشترک در حوزه‌های فرهنگ، دین، انسان‌شناسی و باستان‌شناسی آغاز شده و در ادامه الیاده به مطالعه اسطوره در جوامع ابتدایی پرداخته و نقش مهم اساطیر قومی در تاریخ را که تلاش نموده‌اند این پدیده درزمینه اصلی اجتماعی- دینی‌اش قرارگیرد بیان می‌کند. معناهای گوناگون اسطوره در عهد باستان و جهان مسیحیت در این کتاب بررسی شده‌اند و نقش اسطوره و اسطوره‌سازی در دنیای مدرن کنونی در حوزه ادبیات و رسانه نیز از دیگر بحث‌های کتاب است.
عناوین سرفصل‌های کتاب نیز عبارتند از: «ساختار اسطوره»، «قدرت جادویی و اعتبار خاستگاه»، «اساطیر و آیین های نوزایی»، «آخرت شناسی و کیهان زایی»، «می توان بر زبان غلبه کرد»، «اسطوره شناسی و هستی شناسی و تاریخ»، «اساطیر حافظه و فراموشی»، «عظمت و انحطاط اسطوره ها» و «بقایا و پوشش های اساطیر».
در بخشی از کتاب آمده است: اسطوره‌ها نه تنها ماجرای آفرینش گیتی و منشأ پیدایش جانوران، گیاهان و انسان را تعریف می‌کنند بلکه همه آن وقایع ازلی و آغازینی را نقل می‌کنند که انسان در نتیجه آن‌ها به آنچه که امروز هست، تبدیل شده است؛ یعنی موجودی میرنده، دارای جنسیت (مرد یا زن)، سازماندهی شده در جامعه، موظف و مجبور به کار و تلاش برای زندگی و کار کردن طبق قوانین و قواعدی مشخص. اگر این جهان وجود دارد و اگر انسان وجود دارد برای این است که موجودات فوق طبیعی در «ابتدا» قدرت‌های خلاق و آفریننده را به کار گرفتند.
اما پس از این کیهانزایی و آفرینش انسان، وقایع دیگری رخ داد و انسان آن‌طور که امروز هست پیامد و نتیجه مستقیم آن وقایع اساطیری است و آن وقایع انسان را شکل دادهاند. انسان میرنده است زیرا واقعه‌ای ناخوشایند در ازل رخ داد. اگر آن واقعه رخ نمی‌داد، انسان میرنده و محکوم به مرگ نمی‌شد. او به زندگی جاودان و نامحدود، مثل سنگ‌ها و صخره‌ها، ادامه می‌داد یا شاید می‌توانست مرتبا پس از دوره‌هایی معین، مثل مار پوست بیندازد…
بخوانید: ۷ رمانی که اقتباس سینمایی‌شان تحسین منتقدان را در پی داشت
زایش تراژدی
کتاب زایش تراژدی، اثری از فردریش نیچه است که اولین بار در سال ۱۸۷۲ منتشر شده است. نیچه در این کتاب به خاستگاه‌های تراژدی یونانی و ارتباط آن با فرهنگ وقت آلمان پرداخته و بیان می‌کند که تراژدی یونانی، نمودی از فرهنگی است که به تعادلی ظریف اما قدرتمند میان نوع نگرش دیونیزی به آشوب و رنج، و قاعده‌مندی و شفافیت ساختار منطقی آپولویی دست یافته است. نیچه برای ترویج بازگشت به این ارزش‌ها، از منطق‌گرایی متکبرانه فرهنگ آلمانی در اواخر قرن نوزدهم انتقاد می‌کند و از مخاطبین می‌خواهد تا به سوی پدید آوردن فرهنگی بهبودیافته حرکت کنند و به این ارزش‌های فراموش شده دوباره جان ببخشند.
در توضیح پشت جلد کتاب آمده است: زایش تراژدی متوجه دو مسئله نسبتا متفاوت است: از یک سو تلاشی است برای پاسخ گفتن به چند پرسش درباره فرهنگ و جامعه: فرهنگ انسانی چیست؟ چرا تشریک در یک فرهنگ برای ما مهم است؟ آیا همه فرهنگ‌های انسانی اساسا از یک نوع‌اند یا از جهات مهمی فرق می‌کنند؟ فرهنگ انسانی تحت چه شرایطی خواهد بالید و تحت چه شرایطی منحط خواهد شد و زوال خواهد یافت یا حتی خواهد مرد؟
از این حیث زایش تراژدی مداخله‌ای خاص در بحثی است که طی قرن نوزدهم جریان داشت و می‌گفت جامعه‌ی مدرن و فرهنگ مدرن باید چه شکلی به خود بگیرند. در کل، زایش تراژدی می‌پرسد: ما چطور می‌توانیم بیماری‌های جامعه‌ی مدرن را درمان کنیم؟ پاسخ نیچه این است: با ایجاد یک “فرهنگ تراژیک” جدید بر محور نسخه‌ای آرمانی‌شده از مکتب واگنری.
بخوانید: ۷ رمان مشهور علیه نژادپرستی
قدرت اسطوره
کتاب قدرت اسطوره درواقع شرح گفت‌وگویی بلند جوزف کمبل از برجسته‌ترین مراجع جهانی در زمینه اسطوره‌شناسی است که از یکی از شبکه‌های تلویزیونی آمریکا پخش شد و می‌توان آن را جمع‌بندی پژوهش‌ها و مشاهده‌ها و اندیشه‌های او به حساب آورد. او تمامی میراث اساطیری بشریت را از دور‌ترین زمان‌ها و ناشناخته‌ترین اقوام تا اسطوره‌هایی که امروز سینما خلق کرده است را در این گفت‌وگوها در برابر دیدگان خواننده قرار می‌دهد و او را به تفکر در چیستی فکر و هویت انسانی وامی‌دارد.
بخوانید: ۶ کتاب درباره تروریسم و رابطه‌اش با رادیکالیسم
اسطوره‌های موازی
در کتاب اسطوره‌های موازی، پژوهنده‌ی کلاسیک، ج. ف. بیرلین، اسطوره‌های اصلی همه سنت‌های مهم جهان را گرد آورده، و مضمون‌ها، انگاره‌ها و معانی مشترک آن‌ها را بررسی می‌کند. کتاب اسطوره‌های موازی بازیگران اصلی اسطوره‌های بزرگ جهان را معرفی می‌کند، نه تنها دوازده المپی اسطوره‌های یونانی، بلکه مجمع خدایان خشک و خشن اسکاندیناوی، خدایان راز آمیز هند، مجمع خدایان مصر، و خدایان نیرومند بومیان آمریکا، چین، و فرهنگ‌های گوناگون آفریقا و اقیانوسیه را نیز در معرض دید قرار می‌دهد.
بیرلین داستان‌ها و نمادهای هر یک از این سنت‌ها را کنار هم قرار می‌دهد تا توازی و شباهت عناوین مهمی همچون اسطوره‌های آفرینش، توفان، قصه‌های عشق، اسطوره‌های اخلاق، اسطوره‌های جهان زیرین و مکاشفه‌های آخرالزمانی را بررسی کند. او با تکیه بر آثار جوزف کمبل، میرچا الیاده، کارل یونگ، کارل یاسپرس، کلود لوی استراوس و دیگران، به معنای اسطوره، مشخص کردن و تفسیر شباهت‌ها و تاثیر اسطوره بر روانشناسی، انسان‌شناسی، فلسفه و مطالعات ادبی قرن بیستم گریز می‌زند.
نویسنده می‌گوید انسان از زمانی که به زبان دست یافته، اسطوره هم داشته است. اسطوره نخستین شکل بیان ادبی و مبنای سراسر تاریخ و اخلاقیات است و اسطوره آینه‌ای ازلی است که خود را در آن می‌بینیم. اسطوره برای هرکسی حرفی برای گفتن دارد، همان طور که حرفی هم درباره همه کس دارد: اسطوره همه جا هست و تنها لازم است که آن را باز شناسیم.
بخوانید: ۷ رمانی که زندگی در شوروی را به‌تصویر می‌کشند
از اسطوره تا تاریخ
کتاب از اسطوره تا تاریخ نوشته مهرداد بهار است که در سه بخش با عنوان‌های «جستارها»، «سخرانی و مصاحبه‌ها» و «نقدها و نظرها» مجموعه‌ای از جستارها، سخنرانی‌ها، مصاحبه‌ها، نقدها و نوشته‌هایی از زنده یاد دکتر مهرداد بهار را گردآوری کرده است. بخش نخست مشتمل بر ۷مقاله درباره اساطیر و تاریخ ایران باستان است و در بخش دوم سخنرانی‌ها و مصاحبه‌هایی درباره اسطوره و تاریخ را می‌خوانیم. نهایتا بخش سوم نیز نقدها و نظرهای بهار درباره پاره‌ای از اسطوره‌های ایرانی را شامل می‌شود.
در توضیحات پشت جلد کتاب آمده است: «اسطوره‌ها تا روزی که با زندگی محسوس و عملی جامعه خود مربوط باشند در میان توده مردم حیات دارند، و روزی که با این شرایط تطبیق نکنند، از زندگی توده‌ی مردم خارج می‌شوند و از آن به بعد در زندگی روشنفکرانه، در ادبیات، فرهنگ، مطالعات و این‌ها می‌توانند وارد بشوند و ادامه‌ی حیات بدهند. آن‌ها را دیگر توی قهوه خانه‌ها نمی‌خوانند، دیگر سربازها در میدان جنگ شاهنامه نمی‌خوانند، دیگر مادرها ممکن است برای بچه‌هایشان احیانا قصه‌های دیگری را تعریف بکنند، برای اینکه شرایط تغییر کرده است. بحث فقط سر این است که من این را مسئله ی قابل تأسف نمی‌دانم، این جبر زندگی اسطوره است.»
