گزاره «تاریخ چراغ راه آینده است» تنها یک عبارت سانتیمانتال یا نهایتا آکادمیک برای توجیه چرایی نشستن در کلاس‌های تاریخ عمومی مدرسه نیست. واقعیت این است تاریخ می‌تواند مسیری که از گذشته تا امروز طی شده را روشن کند و ما یاد بگیریم در پیچ‌های بزرگ آن چگونه و بر چه اساسی باید عمل کنیم تا به‌اصطلاح در طرف اشتباه تاریخ قرار نگیریم.
تاریخ اسلام هم به عنوان یک دین اجتماعی و سیاسی پر از فراز و نشیب‌های زیادی بوده از همان صدراسلام و آغاز پاگیری تا فتح مکه و پس از آن بروز و ظهور حکومت‌ها یا خلافت‌‌های مختلف اسلامی. آنچه بر کشورهای مسلمان رفته از اتفاقات داخلی گرفته تا استعمارات خارجی دقیقا آن‌چیزی است که امروز سوریه و یمن را به ویرانی کشانده و پای داعش و طالبان را به‌منطقه باز کرده تا با داعیه اسلام دست به هر جنایتی بزنند.
پیدا کردن آنچه به اسلام واقعی معروف است و چون گنجی پنهان مدام پنهانش می‌کنند جز با آگاهی از تاریخ آن ممکن نیست و خواندن تاریخ اسلام دقیقا همان ابزاری‌ست که می‌تواند همزمان ما را در مقابل فراطی‌گری و اسلام‌ستیزی بیمه کند تا نگاه انسانی و درستی به اسلام و مسلمانان داشته باشیم.
در این گزارش هفت کتاب معروف در حوزه تاریخ اسلام را که غربی‌ها و شرقی‌ها روایت کرده‌اند را به شما معرفی می‌کنیم.
کتاب صوفیان آندلس
این کتاب اثری مهم به شمار می‌آید چون ابن‌عربی آشنایی خود را با نوادری از مردان و زنان هم عصرش که با آنان مواجه شده است، شرح می‌دهد و نه تنها مشایخ خود را به ما می‌شناساند بلکه حالت‌های روحی و دشواری نخستین تجربه‌های عرفانی و خطورات قلبی خود را نیز باز می‌گوید. در این اثر، از پنجاه و پنج عارف اندلس و دیار مغرب و نیز سلوک و سیره‌های متفاوت آنان یاد می‌شود.
کتاب صوفیان آندلس درواقع ترجمه‌ای است از بخش سوم رساله روح‌القدس ابن‌عربی که در آن او از شیوخ خود در آندلس یاد می‌کند و شامل مقدمه مستوفای مترجم و سپس اشاره به زندگی و حالات ۵۵ شیخ است.
مقدمه کتاب که نوشته مترجم است و گزارشی است از ابتدای رساله روح القدس در به تصویر کشیدن و روایت دغدغه‌ها و حالات ابن‌عربی خواندنی است. همینطور تعلیقات مترجم هم واقعا به‌جا هستند و ارزشمند. خود رساله هم جذابیت‌های خودش را دارد و هم از حیث آشنایی با فضای تصوف آندلس، هم از حیث اینکه خوانده درک کند که محیی‌الدین از کجا برآمده و اساسا زندگی صوفیانه چیست و چگونه است.
بخوانید: ۷ رمان که عجیب‌ترین شیوه روایت را دارند
کتاب تاریخ تمدن اسلام
كتاب نخستين تاريخ شرقى در موضوع تمدن اسلامى و يكى از برجسته‌ترين آثار زيدان است كه نخست به صورت مقاله‌هاى مسلسل در مجله الهلال و سپس به صورت كتابى مستقل در پنج مجلد به چاپ رسيد. در هر يك از مجلدات اين كتاب به ترتيب مطالب متعددی مورد بحث و بررسى قرار گرفته است.
جلد اول به تمدن و اوضاع مردم عرب پيش از اسلام تا ظهور اسلام و كمى قبل از آن، حكومت عرب در دوره جاهليت، اوضاع كعبه و قريش تا ظهور اسلام، چگونگى دعوت اسلام، انتشار اسلام، فتوحات اسلامى، خلفاى اموى، خلفاى عباسى، خلفاى اندلس، خلفاى فاطمى و غيره پرداخته و در جلد دوم از ثروت مملكت اسلامى، ثروت رجال دولتى و خلفاى اسلام، موجبات پيدايش آن ثروتها و از دست رفتن آن، ثروت اهالى شهرها و ده‌ها می‌خوانیم. همچنین جلد سوم شامل مطالبی درباره علوم و ادبيات عرب و علوم و ادبيات اسلامى، علوم و ادبيات بيگانه، مدرسه‌ها و كتابخانه‌هاى اسلامى می‌شود.
جلد چهارم هم سياست‌هاى دولت‌هاى اسلامى، وضع حكومت خلفاى راشدين، امويان، عباسيان، امويان اندلس، فاطميان و سياست هر يك در تحكيم مبانى فرمانروايى و رفتار آنان با مردم را برررسی کرده است و جلد پنجم هم به شرح نظامات اجتماعى و طبقات مردم و عادات و رسوم اجتماعى و زندگى خانوادگى و تمدن و تجمل و آثار عمران در ممالك و شهرها و دستگاه فرمانروايان اسلامی پرداخته است.
بخوانید: ۶ کتاب داستان تریلر که شما را در مارپیچ معما سرگرم می‌کند
کتاب خدمات متقابل اسلام و ایران
کتاب خدمات متقابل اسلام و ایران اثر شهید مطهری است؛ این کتاب تکمیل شده و تفصیل یافته نه جلسه سخنرانی اوست که در ماه محرم و صفر سال ۱۳۸۸قمری (۱۳۴۶شمسی) در حسینیه ارشاد ایراد شده است. مطالب بحث شده در این سخنرانیها مجموعاً در سه بخش : اسلام از نظر ملیت ایرانی، خدمات اسلام به ایران و خدمات ایران به اسلام تدوین یافته است.
در بخش اول به این پرسش پاسخ داده شده است که آیا هیچ گونه تضاد و تناقضی میان احساسات مذهبی و احساسات ملی ما ایرانیان وجود ندارد یا اینکه اساساً دارای دو نوع احساس متضاد (مذهبی و ملی) می‌باشیم؟ و بخش دوم متکفل پاسخ به پرسش دیگری است و آن اینکه دین اسلام آنگاه که در چهارده قرن پیش به ایران وارد شد، چه تحولات و دگرگونیهایی در میهن ما به وجود آورد و آیا اصولا ورود اسلام به ایران برای این کشور موهبت بود یا فاجعه؟ فصل «کارنامه اسلام در ایران» در واقع ماحصل و نتیجه نهایی مباحث طرح شده در این بخش است. در این فصل رهاوردهای ارزشمند اسلام برای ایران بیان شده است. همچنین در بخش سوم به پرسش دیگری پاسخ داده شده و آن اینکه ایرانیان چه نقشی در راه نشر و بسط تعالیم دین اسلام داشته‌اند و انگیزه ایرانی در این خدمات چه بوده است؟
بخوانید: ۷ کتاب از مارک تواین که باید بخوانیم
کتاب تاریخ عقاید و مذاهب شیعه
این کتاب، از قدیمی‌ترین و جامعترین کتاب‌هایى است که درباره فرقه‌ها و عقاید شیعه نوشته شده است. چنان‌که دکتر مشکور در مقدمه خود بر این کتاب گفته است: این کتاب، از نظر شیعه امامیه، یکى از کتب معتبر و از مراجع موثق شمرده می‌شود؛ زیرا اولاً: مؤلف آن (سعد بن عبداللّه)، یکى از محترمین و فقهاى موثق شیعه بوده و ثانیاً: این کتاب، قدیمی‌ترین کتابى است که در آن، همه فرقه‌هاى شیعه و مقالات و عقاید آنها تا قرن چهارم، به‌وسیله یکى از مراجع شیعه، نوشته شده است. این سعد بن عبدالله، محضر امام یازدهم شیعه را درک کرده و از اصحاب او و از اشخاص مورد اعتماد او بوده است.
فهرست اسامی اشخاص، اماکن و شهرها، فرقه‌ها و مذاهب، مفاهیم و اصطلاحات و احادیث و اخبار همانند متن اصلی در انتهای کتاب ذکر شده است.
در این کتاب خواهیم دید که در قرون اولیه اسلامى چه اختلافاتى میان فرقه‌هاى شیعه در مذهب تشیع و چه عقاید و تصوراتى دربارهى امامان و پیشوایان دینى اظهار شده و چه مبارزات و جنگ و خون‌ریزی‌هایى میان مسلمانان و فرقه‌هاى شیعه بر سر پیشوایى دینى و عقاید و فرقه‌بندی‌ها واقع می‌شده است.
خواننده با خواندن کتاب متوجه می‌شود که مؤلف آن «سعد بن عبداللّه» که از محدثان بزرگ شیعه بوده، با چه بىطرفى و دور از تعصب، عقاید و مقالات فرقه‌هاى مختلف شیعه را که بعضى از آنها با عقاید مذهبى او مخالف بوده است، بدون کم و کاست نقل مى‌کند و حتى شرح مىدهد. بااین‌حال، او از اصول عقاید شیعه دوازده‌امامى، به‌جز مطالب مختصرى درباره امام دوازدهم، مطلبى ننوشته است و نیز سخنى از تحولات دوره غیبت صغرى، که خود در آن دوره زندگى مى‌کرده و از کارهاى نایبان خاصه امام غایب، بیان نکرده است
بخوانید: ۸ رمان برنده جایزه پولیتزر که باید بخوانید
کتاب غنوصیان در اسلام
کتاب غنوصیان در اسلام (شیعیان غالی و علویان) نوشته هاینتس هالم و چاپ انتشارات حکمت است. از معدود آثاری است که دربارۀ این موضوع به زبان فارسی ترجمه شده است. در این مقاله ضمن توجه به اهمیت کتاب، انتقادهایی به آن وارد شده است. توجه بیش از حد نویسنده به منابع ملل و نحل، ارائه نکردن تعریف مشخص از غنوصی گری، و گم بودن قلم نویسنده در میان انبوهی
از نظرات سایر نویسندگان که وی به آثار آن ها ارجاع داده، از مهم ترین مسائلی است که جای درنگ و تعمق بیشتری دارد.
کتاب شرح می‌دهد که در دوره متأخر عصر باستان، غنوصیان توانسته بودند با کمک آگاهی جهان‌شمولشان به میراث دینی بت‌پرستان و یهودیان و مسیحیان و ایرانیان رخنه کنند و آن را تغییر دهند، رسالت اسلامی نیز از این تلاش‌ها ایمن نمانده بود. در قرن دوم هجری، با اقبال تازه‌مسلمانان، اسلام غنوصی توانست در عراق گسترش یابد. با آغاز مقاومت دربرابر آموزه‌هایی که با اسلام بیگانه دانسته شد، کلام افراطی، به‌خصوص تشیع امامیِ تندرو شکل گرفت و شیعیان این آموزه‌های غنوصی در صفوف خود را «غلوّ» نامیدند و با آنان هم‌چون یک «بدعت» برخورد کردند و در نهایت آنان را، که طایفه‌ای حاشیه‌ای را تشکیل می‌دادند، ملعون شمردند.
بخوانید: ۷ کتاب موثر برای تقویت حس خلاقیت در خود
کتاب مکتب در فرآیند تکامل
کتاب مکتب در فرایند تکامل با عنوان فرعی «نظری بر تطور مبانی فکری تشیع در سه قرن نخستین»، ترجمهٔ کتاب «بحران و تثبیت در دوره تکوینی اسلام شیعی؛ ابوجعفر ابن قبه رازی و سهم او در اندیشهٔ شیعیِ امامی» است که در سال ۱۹۹۳ از سوی انتشارات داروین به قلم سید حسین مدرسی طباطبایی در شهر پرینستون منتشر شد. ظاهراً هاشم ایزدپناه کتاب را در همان سال‌ها به فارسی ترجمه کرد و نسخه‌های کپی‌شدهٔ آن حتی در شهر قم دست به دست می‌گشت.
در تصویری که این کتاب ارائه می‌داد هسته اصلی تشیع، اعتقاد به مرجعیت علمی اهل بیت پیامبر در معارف اسلامی (براساس حدیث ثقلین و نصوص دیگر) بوده که البته با اعتقاد مستحکم به احقیت امیر مؤمنان و فرزندان او در رهبری جامعه همراه بوده ولی با تقدیس افراطی و باورها و سنت‌های پیش از اسلام، مناسبتی نداشته است. این اثر، سر آن داشت که با بررسی مواد موجود در مصادر قدیم اسلامی و دسته‌بندی و مقایسه آن مواد با یکدیگر و با شواهد تاریخی خارجی، روند تکاملی فکر شیعی را در چهارچوب تعالیم و حرکت تاریخی مکتب اسلام پیگیری کند.
اما به‌خاطر خاستگاه فرهنگی خود، ناچار بود که اصول موضوعه و ذهنیت‌ها در حوزه‌های اسلام‌شناسی غربی را درنظر داشته باشد تا بتواند در آن مجامع، توفیق و قبول یافته و در تبیین «اسلامیت» سنت تشیع امامی اثرگذار باشد و از سوی دیگر ناگزیر باید برخی از مفاهیم بحث‌انگیز را که ادبیات ضد شیعه زمان، قابل نقد یافته و مطرح می‌نمود مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌داد…
بخوانید: ۵ کتاب برتر از سوتلانا آلکسیویچ
کتاب صلح کردند که جنگ بماند
این اثر دوجلدی درباره خاورمیانه و مباحثی است که سر شکل‌گیری آن مطرح شد. وجود خاورمیانه، حاصل تصمیم‌های متفقین در جنگ جهانی اول و دوران پس از آن است. این کتاب، راوی چگونگی و چرایی این تصمیم‌هاست؛ بیم و امیدها، عشق‌ها و نفرت‌ها، اشتباه‌ها و سوتفاهم‌هایی که در این تصمیم‌گیری‌ها دخیل بوده‌اند. جلد اول این کتاب، دربارهٔ چگونگی فروپاشی امپراتوری عثمانی و برآمدن خاورمیانهٔ جدید است.
بازخوانی تاریخ فروپاشی امپراتوری عثمانی و برآمدن خاورمیانه جدید نشان می‌دهد، بسیاری از باورهای کنونی درباره‌ی نحوه‌ی این فروپاشی و پیامدهای آن، که مهم‌ترین آنها یورش به خاورمیانه و جنگی دائمی بود، برآمده از گزارش‌های غرض‌ورزانه‌ی فرانسوی‌ها، روس‌ها و انگلیسی‌ها است.
هدف کتاب صلح کردند که جنگ بماند (A peace to end all peace) ارائه نگاهی گسترده‌تر از آن است که به‌طور کلی در خاورمیانه روی داده تا نشان دهد که دگرگونی شکل این منطقه حاصل سیاست یک قدرت بزرگ در یک زمان منحصر به فرد بوده است.
در بخشی از کتاب می‌خوانیم: رهبران عثمانی در قرن نوردهم تلاش کردند اصلاحات گسترده‌ای در قلمرو خود به عمل آورند. هدف آنها تمرکز بخشیدن به حکومت، ایجاد دستگاه اجرایی زیر نظر وزیر اعظم سلطان، ساماندهی به مالیات‌ها و سربازگیری، فراهم آوردن تضمین‌های قانونی، تاسیس مدارس غیردینی و تدریس فنون و آموزش حرفه‌های مختلف در این نوع از مدارس و مسائلی از اینگونه بود. این اصلاحات در حد ابتدایی باقی ماند و ابعاد چندان گسترده‌ای نیافت. بسیاری از اصلاحات صرفا روی کاغذ باقی ماند و هرگز به اجرا درنیامدند. امپراتوری عثمانی در دنیای مدرن آن زمان نوعی وصله ناجور محسوب می‌شد و چنین به نظر می‌رسید که بساط رژیم متزلزل عثمانی دیر یا زود برچیده خواهد شد.
