هنرهای نمایشی و تئاتر از دوره یونان باستان یکی از جدی‌ترین هنرها برای بیان مفاهیم فلسفی و روایت‌گری محسوب می‌شده و اساس تراژدی و کمدی به‌نوعی بر سایر حوزه‌های تاریخی و اجتماعی و حتی دینی تاثیرگذار بوده و هست. معمولا هم این هنر را هنر روشنفکران می‌دانند که همیشه در دوره‌های استبداد و خفقان زیر بیشترین فشارها و سانسورها بوده و از برشت گرفته تا آرتور میلر همواره با فاشیسم و دیکتاتوری در جدال بوده‌‌اند.
اهمیت این هنر در ساخت اجتماعی انسان‌ها چنان است که برای بازگردادن بزه‌کاران و طردشدگان و معتادان به دامان جامعه از بیشتر هنرهای نمایشی و تئاتر استفاده می‌کنند و اساسا امروزه تئاتر مستند یکی از مهمترین جلوه‌های گفتن و روایت‌گری آسیب‌های اجتماعی محسوب می‌شود. در اهمیت جایگاه هنرهای نمایشی و تئاتر برای هویت‌دهی به گروه‌های اجتماعی همین بس که سالن‌های همایش‌ها و سخنرانی‌ها هنوز که هنوز است به‌نام آمفی‌تئاتر شناخته می‌شوند و صحنه یکی از عرصه‌های پویای اکت مدنی و اجتماعی‌ست.
در حقیقت تئاتر چنان قوی و جدی‌ست که حتما تلویزیون با آن زرق‌وبرق و سرگرمی نتوانسته کاملا از آن دل بکند و با تله‌تئاتر سعی کرده چیزی هم از این هنر نصیب خود کند.اگر به هنرهای نمایشی و تئاتر علاقه‌مند هستید در این گزارش هشت کتاب برای فهم بهتر این هنر برای شما گردآورده‌ایم تا با فلسه و نظریه‌های مربوط به آن بهتر آشنا شوید و این‌بار که پای یک نمایش نشستید چیزی بیشتر از همیشه دستتان را بگیرد.
کتاب مطالعات تئاتر
روبرت لیچ کار خود را به عنوان روزنامه‌نگار، آموزگار، مدرس دانشگاه و کارگردان آغاز کرد و سه مجلد از اشعارش را در ادینبورگ و توسط انتشارات دیونوسیا منتشر کرد که بسیار مورد استقبال قرار گرفت. او نمایشنامهنویس هم هست و آثاری را برای صحنه نمایش تنظیم کرده و چنین چندین کتاب هم درباره نظریه‌ها و تاریخ تئاتر تالیف کرده است. از جمله تئاتر کارآگاهی جون لیتل ود و تئاتر مدرن بریتانیایی (۲۰۰۶) و مطالعات تئاتر (۲۰۰۸).
برای هرکسی که بخواهد در عرصه جهان شگفت نمایش کار کند، به‌عنوان نمایشنامهنویس، کارگردان، بازیگر، نظریه‌پرداز و… تئاتر و اجرا در این کتاب به خوبی واکاوی شده‌اند و در پایان هر فصل منابع بسیار سودمندی برای مطالعات بیشتر در حوزه مورد بحث به خوانندگان معرفی شده است.
بخوانید: ۶ کتاب برای آموزش کاریزما و جذابیت
کتاب درباره نمایش
این کتاب یکی از مهمترین آثار نمایشی ژان پل سارتر است که به عنوان کتابی مرجع همواره خوانده شده و منشا بحث‌ها و نظریه های تئاتری بوده است. ژان پل سارتر اندیشمند و نمایشنامهنویس فرانسوی، در ایران بیش از هر چیز به عنوان روشنفکر و نمایشنامه‌نویسی سیاسی شناخته شده است. آثار بزرگ او را مترجمان بزرگی در ایران ترجمه کرده‌اند و می توان گفت بیشتر نمایشنامه‌های او نیز به‌دست علاقه‌مندان فارسی زبان رسیده است. سارتر علاوه بر خلق درام‌های سیاسی و اقتباس از نمایشنامه‌های یونان باستان، یک تئوریسین تئاتر هم بود و مقالات متعددی در اینباره نوشت. کتاب حاضر، حاوی نقطه‌نظرهای این فیلسوف و نویسنده درباره هنر نمایش است.
سارتر در حوزه نمایش فعالیت‌های بسیار دیگری مانند سخنرانی، مقاله، مصاحبه، یادداشت، نقد و جز این‌ها هم داشته که در نشریات مختلف پراکنده بوده و حتی بعضی مفقود شده به حساب می آمده است. دو تن از محققان کوشا با تحمل زحمات بسیار توانستند آن‌ها را گرد آورند و بعضی را، اگر متن اصلی مفقود شده بود، از زبان‌های دیگر ترجمه کنند و در سال ۱۹۷۳ در مجموعه‌ای به چاپ برسانند. این کتاب ترجمه فارسی عمده مقالات آن مجموعه است.
بخوانید: ۸ کتاب برای شناختن مردم در چارچوب‌های فرهنگی و اجتماعی مختلف
کتاب ایده نمایش
این کتاب حاوی نه مقاله درباره هنر و نمایش است که سابق بر این تمامی این مقالات درنیمه دوم دهه شصت در مجله نمایش به چاپ رسیده‌اند. مراد فرهادپور در پیشگفتار کتاب توضیح می‌دهد: فصل مشترک این مقالات تئاتراست. اما محتوای همه مقالات اساسا فکری و نظری است تا وجه و حسی هنری. ایده‌ها و بصیرت‌های نهفته در این مقالات به خواننده اجازه می‌دهد تا به آنچه در صحنه تئاتر می‌بیند با دیدی انتقادی‌تر و تاملی‌تر نگاه کند.
مقالات ترجمه شده این کتاب عبارتند از: تلاش برای فهم دست آخر نوشته تئودور آدورنو، گفتاری در حاشیه دست آخر نوشته مراد فرهادپور، برشت و تئاتر حماسی اثر فردریک یوئین، وضعیت‌های دراماتیک اتین سوریو اثر روبرت اسکولز، تئاتر از زبان سارتر، سنتهای دوگانه هنر نمایش جدید اثر اریک بنتلی، برشت و ایزنشتاین: مونتاژ در هنر جدید اثر راینر فردریش، شکسپیر اثر یوهان گوتفرید هردر، هنر نمایش از ایبسن تا الیوت به قلم ریموند ویلیامز.
فرهادپور در گفتاری در حاشیه دست آخر می‌نوسد که آدورنو در همان صفحات اول به این نکته اشاره دارد که آثار بکت در واقع غیر قابل تفسیراند و یا در مقابل تفسیر مقاومت می‌کنند. تفسیر هم از نظر آدورنو ایده اصلی فلسفه است. اما اثر بکت در مقابل تفسیر مقاومت می‌کند و در عین حال از درون خواهان تفسیر است. مشخصه آثار بکت بی‌معنایی است.
اومعتقد است این ویژگی همه آثار مدرن است که هر یک به نحوی دعوی معنا را طرد می‌کنند و از این نظر با آثار کلاسیک متفاوتند چرا که در آثار کلاسیک فرد را در برابر یک کلیت با معنا قرار می‌دهند و فرد اصولا با این پیش فرض به سراغشان می‌رود و این امر در مورد رمان، نقاشی، مجسمه سازی و غیره هم صدق می‌کند. اما آثار هنری مدرن این ادعا را کنار می‌گذارند و نتیجه آن هم بروز این شکایت همیشگی بوده است که ما نمی‌توانیم این گونه آثار را بفهمیم و آیا این کارها هنر است یا نوعی بازی مسخره برای دست انداختن مردم.
بخوانید: ۸ کتابی که به کودکان آموزش می‌دهد چگونه مراقب حریم شخصی بدنشان باشند
کتاب نمایش در چین
صد صفحه ی نخست این کتاب گزارش گونه‌ای است از تاریخ نمایش در چین و تکنیک‌های آن تا عصر حاضر. باقی کتاب هم ترجمه سه نمایشنامه چینی به‌نام‌های لی کویی، گردباد سیاه، مهر تقلبی و دایره گچی است.
بهرام بیضایی (زاده ۵ دی‌ماه ۱۳۱۷ در تهران) کارگردان سینما و تئاتر و نمایشنامه نویس و فیلمنامه نویس و پژوهشگر ایرانی است.بیضایی علاوه بر کارگردانی و نمایشنامه نویسی، در سینما عرصه‌های دیگری چون تدوین، ساخت عنوان بندی و تهیه کنندگی را هم تجربه کرده‌است.وی کارگردان برخی از بهترین و ماندگارترین آثار سینمای تاریخ ایران است.چریکه تارا، مرگ یزدگرد، باشو غریبه کوچک، شاید وقتی دیگر، مسافران و سگ کشی از مهمترین آثار وی هستند.
بخوانید: ۷ کتابی که به شما می‌گوید قدرت چیست و چه راه‌کاری در مقابلش داریم
کتاب درست و نادرست: حقیقت و مجاز
در کتاب درست و نادرست: حقیقت و مجاز، بازیگری حرفه متشخصانه‌ای نیست. سابق بر این بازیگران را در گذرگاه‌ها به‌صلابه می‌کشیدند. اجراهای آن افراد چنان مایه‌ی آزار ناظران بود که حتا ارواح آنان را نیز به‌ترس می‌انداختند. این خود یک تمجید درست و حسابی است. دیوید مَمِت نمایشی‌نامه‌نویس شهیر، کارگردان و مدرس، راهنمایی سر راست، جسارت‌آمیز و سرشار از صداقت بی‌رحمانه در باب بازیگری نوشته است. درست و نادرست هیچ انگاره‌ای را در زمینه‌ی بازیگری رها نمی‌کند، عقاید مرسوم را در این زمینه به چالش می‌کشد و آنچه را بازیگران مشتاق واقعا باید بدانند می‌گوید.
او در این کتاب دیدگاه‌های انتقادی خود را در صنعت سینما و تئاتر مطرح می‌کند و بسیاری از ساختارها و روندهای کنونی را ناکارآمد و نادرست توصیف می‌کند. وی می‌کوشد بر اساس تجربیات سال‌ها کار حرفه‌ای در این صنعت، رویکرد و دورنمای متفاوتی پیش روی نسل نو بازیگران بگذارد.
بخوانید: ۸ رمانی که از جنگ می‌گویند / جنگ‌ها لابه‌لای رمان‌ها و داستان‌ها
کتاب اودیپوس
اودیپوس» نمایشنامه‌ای به روایت لوکیوس آنئوس سِنِکا (ادیب سیاستمدار یونان باستان) با بازخوانی تد هیوز(۱۹۹۸-۱۹۳۰) است.
در سال ۱۹۶۷ تئاتر ملی انگلستان، قردادی به امضا می‌رساند که اجرایی از ترجمه‌ی تراژدی اودیپوس اثر سنکا توسط دیوید ترنر به کارگردانی سر لارنس اولیویه به اجرا رود. سر لارنس مریض می‌شود و به جای خود پیتر بروک را به‌عنوان کارگردان مدعو به تئاتر ملی دعوت می‌کند. وقتی بروک ترجمه را می‌خواند، رویکرد مترجمِ آن را با ایده‌های مدرنی که برای اجرایی متفاوت از اثر سنکا در سر می‌پرورده، چندان همخوان نمی‌یابد. بنابراین از تدهیوز خواهش می‌کند که از این ترجمه بازنویسی آزادتری به‌دست دهد و اقتباسی متفاوت از آن ارایه کند.
بخوانید: ۷ کتاب برنده جایزه حلقه منتقدین آمریکا
کتاب نقد تئاتر
نقدتئاتر به شکل امروزینش از قرن هجدهم به بعد در صحنه فرهنگ و هنر جهان ظاهر شده و حالتی عمومی پیدا کرده است. تا آن‌جاکه درحال حاضر همه اصحاب فرهنگ را، اعم از هنرمندان ذی‌ربط و خوانندگانی که هرگز شاهد نمایشی نبوده‌اند، زیر پوشش خود قرارداده است.
این کتاب برای دانشجویان رشته هنر (نمایش) در مقطع کاشناسی به عنوان منبع اصلی درس «نقد در نمایش (۱)» به ارزش ۲ واحد ترجمه شده است.
واردل، که خود یکی از منتقدان سرشناس تئاتر انگلستان است، در این کتاب با هوشمندی و درایت فراوان مسئله نقد و تمام مسائلی را که منتقد با آن رودرروست، بررسی می کند. وی علاوه بر ترسیم نسبتاً دقیق تاریخ نقد تئاتر از قرن هجدهم، مسائل مربوط به نقد روزنامه ای، شرایط کاری منتقد و مسائلی نظیر نقد متن، نقد بازیگری، نقد اجرا و مهم تر از همه اخلاقیات نقد را به بحث می گذارد.
کتاب او به نوعی «نقد منتقد» یا «نقد نقد» هم محسوب می شود. بخش عمده ای از کتاب بر مبنای جزئیات جالب توجهی شکل گرفته است که وی با استفاده از آن به توصیف عمل نقد و کار منتقد می پردازد. امید است این کتاب که برای اولین بار در زبان فارسی مسئله نقد تئاتر را به طور جدی مورد بحث قرار می دهد، به رفع ابهامات، تنگ نظری ها، و عوام زدگیِ نقد تئاتر امروز ایران یاری رساند.
بخوانید: ۷ کتاب که اصل واقعیت تاریخ مشروطه ایران را روایت می‌کنند
کتاب نظریه در تئاتر
این کتاب به بررسی رابطه بین نظریه و تئاتر می‌پردازد و در هر دو حوزه، سؤالاتی را طرح می‌کند. هدف اصلی این کتاب عبارت است از: ارائه شرحی مقدماتی از جریان کنونی نظریه فرهنگی و چگونگی کاربرد احتمالی آن در تئاتر. کتاب نظریه در تئاتر، به گونه‌ای طراحی شده است، تا طیف گسترده‌ای از ایده‌هایی را که خوانندگان می‌توانند به تفصیل در کتاب‌های تخصصی‌تر دنبال کنند، معرفی کند. نظریه‌هایی که در این کتاب معرفی شده‌اند همه در طی صد و پنجاه سال گذشته مطرح شده‌اند و دلایل انتخاب آن‌ها این واقعیت بوده است که هنوز به طور گسترده‌ای به کار برده می‌شوند.
بخش نخست به شکل‌گیری نظریه‌های نشانه‌شناسی، روان‌کاوی و پدیدارشناسی می‌پردازد و بخش دوم کتاب به نظریه‌های واکنش خواننده، واسازی، فمینیسم و نظریه جنسیت، پسامدرنیسم و پسااستعماری می‌پردازد. این نظریه‌ها برای این انتخاب شده‌اند که هر کدام از آن‌ها نکات مهمی درباره تئاتر در خود دارند. این کتاب، کتابی است، نه صرفاً درباره نظریه و نه صرفاً درباره تئاتر. در سطح کلی، بحث در مورد نظریه و تئاتر، نه حول مکاتب نظری یا کار نظریه‌پردازان خاص، بلکه پیرامون مسائل مربوط به تئاتر سازمان داده شده است؛ نظریه‌ها فقط تا جایی که به مسائل خاص مورد بحث می‌پردازند، مورد توجه قرار گرفته‌اند.
این مسائل تحت سه عنوان کلی طبقه‌بندی شده‌اند. فصل اول، با توجه به تئاتر در حکم متن و تئاتر در حکم رویدادی زنده، به روابط بین نظام‌های کلامی و غیر کلامی در روی صحنه می‌پردازد. مسائلی چون: دلالت، بازنمایی، معنا و فهم، واژگان، سکوت و صحنه بررسی می‌شوند. فصل دوم، به کسانی که در تئاتر درگیر هستند، می‌پردازد و عاملیت، مؤلف، شخصیت، بازیگر، مخاطب و پیوندهایی که تئاتر بین آدم‌های دخیل به وجود می‌آورد، بررسی می‌شود. فصل سوم، به تئاتر به مثابه نهادی در جهان می‌پردازد و روابط تئاتر با جهان بیرون از تماشاخانه را بررسی می‌کند، در این فصل عواملی چون نیروهای تاریخی و اقتصادی و سیاسی که تئاتر را به شیوه بخصوصی به زمان و مکان خاص مرتبط می‌کند، مورد توجه قرار داده شده است.
گزیده متن «… هیچ چیز نمی‌تواند آن راه‌های درونی احساس، آن جاده خودآگاه منتهی به دروازه‌های ناخودآگاه را تثبیت و به آیندگان منتقل کند، راه‌ها و جاده‌هایی که تنها شالوده‌های حقیقی هنر تئاتر هستند. این سپهرست زنده است…
