زندان می‌تواند یک لوکیشن جذاب برای خلق یک اثر داستانی باشد. مناسبات پیچیده زندانی‌ها با همدیگر و مناسبات بین زندانی و زندان‌بان دست نویسنده را برای خلق درامی پرکشش که بتواند در بستر از آن از فضایل و رذایل اخلاقی بنوسید را باز می‌گذارد. در ادبیات ما هم حبسیه یا شعر زندان سابقه‌ای طولانی دارد که شاید سیف فرقانی و مسعود سعد سلمان شناخته‌شده‌ترین‌ها در این ژانر باشند.
وجود عنصر بزه که خود نماد و سمبلی از مناسبات پیچیده و نابرابر اجتماعی‌ست و سلسه‌مراتب قدرت در بروکراسی حقوقی قضایی همگی نوشتن از زندان و زندانی را به سخت و درحیت حال گیرا و خواندنی تبدیل می‌کند. میل و تلاش به فرار و لمس دوباره آزادی نمود بارز در این داستان‌هاست که معمولا نویسنده‌ها سعی می‌کنند هرکدام به زبان خودشان روی آن مانور بدهند. در این گزارش پنج رمانی که درباره زندان و از دل زندان است را به شما معرفی کرده‌ایم.
کتاب کنت مونت کریستو
کنتِ مونت-کریستو رمانی از الکساندر دوما (۱۸۰۲–۱۸۷۰)، نویسنده فرانسوی، منتشر شده به سال ۱۸۴۵ است. این کتاب یکی از مشهورترین آثار کلاسیک جهان است که در زمان اولین انتشارش در رده پرفروش‌ترین کتاب‌های سال قرار گرفت. محتوای اصلی کتاب کنت مونت کریستو نشان دادن تقابل انتقام و بخشش و از سویی قدرت و ضعف است.
ادموند دانتس، دریانوردی زندانی و مسافری مرموز با چندین چهره، می‌خواهد با ثروت‌های افسانه‌وار خود طبقه اشراف پاریس را به هم بریزد. دانتس در ۱۸۱۵، در روز ازدواجش، به اتهام دروغین طرفداری از ناپلئون در بندر مارسی زندانی میشود و بر اثر سعایت رقیب عشقی‌اش، فرنان، و رقیب تجاری‌اش، دانگلار، مدت چهارده سال محبوس می‌ماند و این واقعه، در عین حال، به نفع مقاصد سیاسی یک قاضی جوان و جاه‌طلب به نام ویلفور است که در زندانی‌شدن او دست دارد. درسیاهچال پس از چندین سال از زندانی شدنش، متوجه میشود که زندانی دیگری مشغول حفاری جهت فرار کردن از زندان است.
سرانجام او نیز مشغول به کار میشود و متوجه میشود که او «آبه‌فاریا» یک کشیش و دانشمندایتالیایی است. آبه‌فاریا، نقشه گنج سرشار جزیرهٔ مونت‌کریستو را در اختیار او می‌گذارد؛ ولی درست قبل از اینکه بتوانند نقشه فرار خود را نهایی کنند آبه می‌میرد. دانتس با طرح بسیار ماهرانه‌ای از زندان می‌گریزد، گنج را به دست می‌آورد، به پاریس می‌رود و از سه دشمن خود انتقام وحشتناکی می‌گیرد. دانتس از حد همه قوانین انسانی و الهی فراتر می‌رود و مانند تقدیر، بی‌رحم و تزلزل‌ناپذیر میشود.
بخوانید: ۵ کتاب برتر از سوتلانا آلکسیویچ
کتاب مسیر سبز
«مسیر سبز»داستانی نوشته استیون کینگ(-۱۹۴۷) داستان‌نویس و فیلمنامه‌نویس آمریکایی است. این فیلمنامه در سال ۱۹۹۹ الهام‌بخش ساخت فیلمی هالیوودی با همین عنوان و با بازیگری تام هنکس شد.
داستان بر می‌گردد به سال ۱۹۳۲، زمانی که پل اچکامب، یکی از نگهبانان قدیمی زندان دیترویت بود و یک زندانی سیاه پوست و غول پیکر به اسم «جان کافی» هم در این زندان بود. جان به اتهام قتل دو کودک به زندان افتاده. پل بتدریج به شخصیت جان علاقمند میشود و می‌فهمد که او دارای یک قدرت متافیزیکی عجیبی است. سرانجام جان کافی در عین بی‌گناهی به اعدام محکوم میشود اما …
در بازداشتگاه کولد ماونتن و در طول دالان سلول‌های تنگ و تاریک که با نام «رمان مسیر سبز» شناخته میشود، بیماری روانی به نام بیلی وارتون و مسخ شده‌ای به نام ادوارد دلاکروا، منتظر اجرای حکم اعدام‌شان با صندلی الکتریکی هستند. در این بازداشتگاه، نگهبانانی به شرافتمندی پال اجکامب و به بدذاتی پرسی وتمور از زندانیان حراست می‌کنند. اما خوب یا بد، مجرم یا بی‌گناه، هیچ‌کدامشان تا به حال کسی را به بی‌رحمی زندانی جدید بازداشتگاه، جان کافی، ندیده‌اند. او به خاطر تجاوز و قتل دو دختر خردسال به اعدام محکوم شده است. آیا کافی، شیطانی در قالب یک انسان است؟ یا این که او موجودی بسیار بسیار متفاوت است؟ با پیشروی داستان، رابطه عجیبی بین پال اجکامب و جان کافی شکل می‌گیرد که روند اتفاقات را به کلی تحت تأثیر قرار می‌دهد.
بخوانید: ۸ رمان برنده جایزه پولیتزر که باید بخوانید
کتاب پاپیون
پاپیون نام یکی از رمان‌های هانری شاریر است که در سال ۱۹۶۹ منتشر شد. اندک زمانی پس از انتشار کتاب، هالیوود فیلم پاپیون را بر مبنای این اثر ساخت. پس از انتشار موفق پاپیون، هانری شاریر کتاب دیگری به نام «بانکو» نوشت. بانکو دنباله داستان قهرمان پاپیون بیرون از زندان است.
داستان این رمان برگرفته شده‌است از حقایق زندگی هانری شاریر. موضوع رمان از اتهام کشته شدن یک فروشنده مرد به دست هانری شاریرشروع میشود، در صورتی که خود او منکر این قتل میشود، و در نهایت به جزیره شیطان در ناحیه گویان در شمال شرقی آمریکای جنوبی برای گذراندن دوره محکومیت فرستاده میشود و در آخر بعد از چند اقدام به فرار موفق به فرار از زندان میشود.
داستان کتاب با کشته شدن یک فروشنده شروع میشود و آنری به جرم قتل به زندان می‌رود. روایت در یک بازه‌ی چهارده ساله از اکتبر ۱۹۳۱ تا اکتبر ۱۹۴۵ اتفاق می‌افتد. او در این کتاب از رنج و سختی‌های خود در زندان می‌گوید.
از نظر واقعی بودن داستان، بحث‌های زیادی صورت گرفته است و بسیاری از منتقدان می‌گویند بخش کمی از این کتاب حقیقت دارد و باقی آن براساس ذهن خلاق نویسنده نگاشته شده است. «جرارد دِ ویلیِس» نویسنده و روزنامه‌نگار فرانسوی معتقد است تنها حدود ده درصد این داستان بر اساس واقعیت است. جدا از مساله واقعی بودن اتفاقات در کتاب، بسیاری از منتقدین این اثر را تاثیرگذار دانستند و انسان‌های زیادی با شخصیت‌های کتاب همذات‌پنداری کردند. «آگوست له‌برتون» رمان‌نویس فرانسوی معتقد بوده کتاب پاپیون بهترین داستان ماجراجویی است.
بخوانید: ۷ کتاب از مارک تواین که باید بخوانیم
کتاب پنجاه‌وسه نفر
کتاب پنجاه و سه نفر اثر بزرگ علوی، در واقع گزارشی داستان‌وار است از بزرگ علوی (۱۲۸۲ – ۱۳۷۵) که در ۱۳۳۰ منتشر شد. کتاب ۵۳ نفر به شمار کسانی اشاره دارد که در زمان رضاشاه به جرم عضویت و فعالیت در گروهی اشتراکی بازداشت و محاکمه و به محکومیت‌های متفاوت زندانی شدند و در رأس آنان تقی ارانی جای داشت. بزرگ علوی، که خود یکی از پنجاه و سه نفر و به هنگام بازداشت معلم بوده ضمن روایت رویدادهای واقعی، با هنر نویسندگی داستانی شیرین و جذاب و خواندنی پدید آورده است. وی در سه فصل این کتاب به شرح احوال و حوادثی پرداخته که از زمان بازداشت تا لحظه آزادی در ۲۵ شهریور ۱۳۲۰ شاهد آنها بوده است..
علوی در این کتاب واقعیت‌های تاریخی که تا زمان پایان بازداشت‌اش در ۲۵ شهریور ۱۳۲۰ بر سر او دیگر اعضای ۵۳ نفر آمده را با داستان‌سرایی ترکیب کرده است. سرتاسر کتاب پر است از شرح برخوردهای توهین‌آمیز و خشونت‌بار مأموران اداره سیاسی با دستگیرشدگان که تصویری از فضای دوران رضا شاه به دست می‌دهد. نویسنده در این کتاب در وصف رفتار زندانبانان اظهار می‌دارد که آنچه در زندان تحمل‌ناپذیر بوده و هر روز و هر ساعت تکرار می‌شده و با همه عادی شدنش درون او و هم زنجیرانش را به شدت به درد می‌آورده، توهین بوده است.
بزرگ علوی پس از توصیف صحنه محاکمهٔ پنجاه و سه نفر در تالار دیوان جنایی تهران، طی روزهای ۱۱ الی ۲۲ آبان ۱۳۱۷ و روز بیست و چهارم همان ماه، به گوشه‌هایی از جریان آن پرداخته و خلاصه دفاع دکتر تقی ارانی را نقل کرده است. وی در این باره می‌نویسد: شاهکار محکمه پنجاه و سه نفر نطق دکتر ارانی بود. دکتر شش ساعت و نیم صحبت کرد. دوست و دشمن را بهت فراگرفته بود. آژان‌ها و صاحب‌منصبان شهربانی با دهن باز به او نگاه می‌کرند.
بخوانید: ۷ رمان که عجیب‌ترین شیوه روایت را دارند
کتاب زندان‌نوشته‌های بابی ساندز
زندان نوشته‌های بابی ساندز، مبارز ایرلندی با ترجمه حمید جعفری منتشر شده است. به همراه مقدمه مترجم، چهار مقدمه از نسرین ستوده عضو کانون مدافعان حقوق بشر و حقوق‌دان، فریدون مجلسی نویسنده و پژوهشگر، مجید تفرشی پژوهشگر تاریخ و سرگه بارسقیان روزنامه‌نگار نیز در این كتاب آمده است.
من آقا هستم، كلماتش در گورم طنین انداز شد. من آقا هستم، دوباره همه جا لرزید (من آقا هستم تو ۱۰۶۶ هستی) در با صدای انفجار گونه رعب انگیز پشت سرش بهم خورد و نور مبهم ورودی هم به دنبالش خاموش شد. هنوز هم از حركت كردن می ترسم و در تاریكی مطلق همانجا كه بودم ایستاده ام. فکر می‌کنم این ۱۰۶۶ دیگر چیست؟ واضح است که من هستم اما می‌توانم فکر کنم، حرف بزنم، بوکنم و تکان بخورم. تمام حواسم کار می‌کنند. بنابراین، یک عدد نیستم. من ۱۰۶۶ نیستم. من انسانم،من یک عدد نیستم،من ۱۰۶۶ نیستم! این آقا دیگر چه کسی یا موجودی است؟ من را ترساند. شیطان بود. حس کردم از من نفرت دارد. اشتیاقش رابرای تسلط بر من و قساوت مرگبار درونی‌اش را حس کردم. آه، از من چه می‌ماند؟
به یاد می آورم که زمانی یک خانواده داشتم. حالشان چطور است؟ آیا یک بار دیگر می توانم یکی از آنها را ببینم یا صدایشان را بشنوم؟ یک بار دیگر در باز میشود. آن نور مبهم کمی قویتر شده است و یونیفرم سیاه در درگاه، خودش را نشان می دهد.«من آقا هستم». بار دیگر همان جمله لعنتی… و «این هم غذایت ۱۰۶۶». کاسه‌ای مقابل دستهایم پرتاب میشود و در همان لحظه در به‌هم می خورد. قبل از ناپدید شدن نور نیم نگاهی سریع به زمین می‌اندازم. پوشیده از کثافت و زباله بود. کرم‌های سفید از پاهایم بالا می‌رفتند. دیوارها هم پر از مگس‌های پف کرده بود که روی هم انباشته شده بودند.
