رمان عربی از سال ۲۰۰۷ سعی کرده با راه‌اندازی جایزه‌ای به‌نام جایزه بوکر عربی بیش از بیش خودش را به دنیای ادبیات در جهان معرفی کند. در این سال‌ها هم کم نبوده‌اند نویسندگان عربی که رمان‌ها و داستان‌هایشان جایزه‌های معتبر ادبی در سطح جهانی را از آن خود کرده است. واقعیت این است که عربی که از دیرباز با شعر و شاعری عجین بوده حالا در عصر مدرنیته توانایی‌های خود را در ژانر قصه‌گویی نیز امتحان می‌کند و در این مسیر نامهای بزرگی مثل غسان کنفانی و نجیب محفوظ و دیگران را به رخ دنیا می‌کشد.
نکته مشترک در تمامی این داستان‌ها توجه نویسنده به مفهوم هویت و ویژگی‌های استعماری و استعمارزدگی تاریخ و جامعه‌شان است. از سوی دیگر دغدغه مهاجران و وطن برای نویسندگان فلسطینی و لبنانی و سوری و عراقی جایگاه پررنگی در داستان‌هایشان دارد و می‌توان گفت از محورهای اصلی در داستان‌های برگزیده جایزه بوکر عربی هستند. جنگ و بی‌خانمانی و شکست ارتش‌های عرب در جنگ با اسرائیل از دیگر موضوعاتی‌ست که در اغلب داستان‌های نویسندگان عرب می‌توان احساس کرد. داستان‌هایی که همزمان عاشقانه و اجتماعی هستند.
عطر فرانسوی
کتاب عطر فرانسوی نوشته امیر تاج‌السر سودانی قصه علی جرجار پیرمرد هفتادساله‌ای را روایت می‌کند که تخصصش پخش کردن اخبار شفاهی در محله‌ای در حاشیه یکی از شهرهاست. محله‌ای که نامش کوی غایت است تا استعاره‌ای باشد از غیبت این به‌حاشیه‌رانده‌شدگان از جامعه.
علی از مقامی حکومتی می‌شنود که قرار است زنی فرانسوی برای مدتی در محله‌شان ساکن شود تا پروژه‌ای مطالعاتی را به‌انجام برساند. همه محل درگیر خبر آمدن این زن فرانسوی و پروژه او هستند ولی خود علی در خلالش با زن وارد دنیایی عاشقانه می‌شود. آمدن زن فرانسوی مدام به عقب می‌افتد و همین هم علی را بیشتر از گذشته در خیالات خود غرق می‌کند. حتی کم‌کم با زن وارد زندگی مشترک می‌شود و در این راه رسیدن به او مزاحم‌ها را هم کنار می‌زند. کار تا آنجا پیش می‌رود که کار جرجاربرای معشوق خیالی‌اش به غیرت و حسادت هم می‌کشد و حتی به‌دنبال انتقام گرفتن از آن‌هایی می‌رود که در توهماتش با زن فرانسوی رابطه دارند. نهایتا اول زن خیالی را می‌کشد و بعد هم می‌رود سراغ دیگرانی که به آن‌ها مشکوک است منتها در واقعیت. وقتی که توسط پلیس دستگیر می‌شود و دستبند به دستانش است زنی بلوند را می‌بیند که وارد همان خانه‌ای می‌شود که او برای زن فرانسوی اجاره کرده بود.
این رمان اولین اثر امیرتاج‌السر است که توسط محمد حزبانی‌زاده به فارسی برگردانده شده است.
بخوانید: ۷ رمانی که فلسفه را در داستان روایت می‌کنند
ساقه بامبو
برنده جایزه بوکر عربی در سال ۲۰۱۳ روایتی‌ست از زندگی کارگران مهاجر در کشورهای عربی. سعود السنعوسی نویسنده کتاب سعی کرده با این رمان بودن در جایگاه دیگری آن هم به عنوان یک کارگر از کشوری دیگر را به تصویر بکشد و به کمک آن نگاهی نو به فرهنگ و جامعه خود داشته باشد. السنعوسی می‌گوید احساس درد و ناخرسندی از برخی واقعیت‌های تلخ جامعه انگیزه او از نوشتن رمان ساقه بامبو بوده است. جامعه‌ای که چنان سردرگریبان خود دارد که مردمانش کمتر قادرند با دیدی انتقادی به رفتار و کردار و فرهنگ خود نگاه کنند.
ساقه بامبو داستان زندگی عیسی پسر مردی کویتی است که مادری فیلیپینی دارد. او در بازگشت به سرزمین پدری‌اش در بزرگسالی خود را در موقعیتی سخت می‌بیند. سخت‌تر از آنچه مادرش برایش از سرزمین اسرارآمیز پدری تعریف کرده بود. عیسی در بازگشت به کویت متوجه می‌شود تفاوت‌های طبیعی با اقوام پدرش و جامعه سنت‌گرای کویتی دارد. چالش‌هایی که عیسی با میراث کویتی – فیلیپینی خود پیدا می‌کند کمک می‌کند تا مسایل مهمی در حوزه هویت در جوامع مدرن با خواننده درمیان گذاشته شود.
نویسنده در این اثر هم به مشکلات کارگران مهاجر در کشورهای خلیج فارس و خاصه کویت پرداخته وبه تفاوت‌های اجتماعی و طبقاتی و هویتی که فرد مهاجر در جامعه جدید با آن مواجه می‌شود را روایت می‌کند. درواقع السنعوسی سعی کرده در قالب داستان درک تازه‌ای از مفهوم غربت به خواننده ارایه بدهد و با پیش کشیدن سازوکارهای کارگری در مورد مهاجران مفهوم غربت را از غربت هویتی و دور افتادن از کشور و آشنایان فراتر برده و از غربت در تن حرف می‌زند.
بخوانید: ۸ رمان معمایی که شما را درگیر معمای خود می‌کند
دروز بلگراد
ربیع جابر نویسنده لبنانی در این رمان به کشتار سال ۱۸۶۰ دروزیان پرداخته است. جابر در این رمان که داستانی در ژانر ادبیات زندان است واقعیت‌های اجتماعی زندگی مردمی که خود یکی از آن‌هاست را روایت کرده است. تنها هدف او سرگرم‌کردن خواننده با زیبایی‌آفرینی نیست بلکه سعی کرده با گفتن از یک واقعیت تاریخی که منجر به کشتار و تبعید شده است امکان درس گرفتن از زندگی را برای خواننده فراهم کند.
این رمان که در سال ۲۰۱۲ برگزیده جایزه بوکر عربی شد داستان تخم‌مرغ فروشی مسیحی به‌نام حنا یعقوب در زندان‌های مخوف بالکان و عصر امپراتوری عثمانی است. آنچه بر خود خود و همسرش هیلانه و دختر کوچکشان باربارا در جریان کشتار و تبعید درزویان می‌آید توسط نویسنده به زبانی شاعرانه و با تصویرسازی‌های تاثیرگذار روایت شده است.
دروز بلگراد نه‌تنها یک رمان تاریخی که یک رمان فلسفی است که با اسطوره‌ها و مبانی کلامی شیعی آمیخته است. ربیع جابر در داستان خود از ترس بازگشت به زندان می‌گوید و اضطرابی که زندانی با گریختن از زندان تا همیشه به دوش می‌کشد.
بخوانید: ۷ رمانی که پایان دنیا را روایت می‌کنند
نقطه‌ها
سنان انطوان در این رمان تامل‌برانگیر سیاسی زندگی مردی به‌نام طلال احمد را از خلال دست‌نوشته‌های مبهمی که از میان اسناد و مدارک سازمان اطلاعات و امنیت عراق پیدا شده روایت می‌کند. یادداشت‌هایی بدون نقطه که در آن‌ها ما با روزگار نوجوانی و دانشجویی و محکومیت یک زندانی در دوره حکومت صدام و اوضاع اجتماعی و سیاسی عراق در عصر حاکمیت رژیم بعث آشنا می‌شویم.
نویسنده در این کتاب از تلاش دیکتاتورها برای ورود به لحاظ خصوصی و شخصی حتی لحظه‌های عاشقانه می‌گوید و اینکه چه‌طور دیکتاتورها از عشق می‌ترسند چراکه جرات طقیان و نه گفتن به افراد می‌دهد. اطوان همچنین در داستانش شرح می‌دهد که چگونه عشق و پیوند عاطفی با دیگری می‌تواند روزهای سخت زندان و شکنجه را برای زندانی قابل گذر کند و به او امید ادامه دادن در سیاهچاله را بدهد. روایت نویسنده از مناسباتی که صدام برای حفظ قدرت خود به آن چنگ می‌زد نمودی از تمامی دیکتاتوری‌های خاورمیانه و شرق و غرب است و روایت‌ها گاه آنچنان نفس‌گیر و جان‌خراش است که نمی‌توانی بدون اندکی نفس کشیدن به پاراگراف بعدی بروی.
این رمان را مسعود یوسف‌حصیرچین ترجمه و نشر همان آن را منتشر کرده است.
بخوانید: ۹ کتاب از نویسندگانی که تنها یک رمان نوشتند
پل ناتمام
پل ناتمام نوشته عبدالرحمان منیف رمانی است درباره سربازی که خیانت بزرگان درد بزرگی برایش به همراه داشته درد کشته‌شدن هم‌قطارانش. جورج طرابیشی این رمان را پیرمرد و دریای ادبیات عرب می‌داند. بخش بزرگی از داستان در ذهن شخصیت اصلی داستان می‌گذرد و نویسنده در آن خاطرات سربازی آن هم در روزهای جنگ را مرور می‌کند.
داستان از این قرار است که فرماندهان و بزرگان جنگ که در آخرین لحظه پیش از عملیات به این سرباز و دیگر افراد گروه قول داده بودند پلی بر روی رودخانه نصب کنند تا آن‌ها از روی آن عبور کنند زیرقولشان می‌زنند و یک تراژدی به بار می‌آید. منیف این داستان را بهانه‌ای کرده تا پرسش‌هایی اگزیستانسیال پیش روی خواننده بگذارد. پرسش‌هایی درباره هویت شخص مذکور و ماموریتش و نوع مواجهه انسان با یک بحران. این داستان هم به‌نوعی طعنه به شکست اعراب در جنگ با اسراییل می‌زند و از نویسنده‌ای می‌گوید که از جامعه خود رانده و به جایی دور تبعید شده ولی همچنان برای آن‌ها می‌نویسد.
بخوانید: ۷ کتاب درباره امید و کارکرد آن در زندگی
مرگی کوچک
در رمان مرگی کوچک نوشته محمدحسن علوان داستان زندگی و سفرهای عارف و شاعر و فیلسوف بزرگ عرب محیی‌الدین بن‌عربی روایت شده است البته با چاشنی خیال. محیی‌الدین بن‌عربی مردی صوفی‌‌ست که در راه محبت خدا و یافتن حقیقت عشق ایستادگی و پیکار می‌کند و مرگ در این راه برایش اتفاقی کوچک ولی باشکوه است.
این کتاب که برگزده دهمین دوره جایزه بوکر عربی یعنی بوکر عربی سال ۲۰۱۷ است داستان زندگی محیی‌الدین را از ولادتش در اندلس تا سفرهایش به آذربایجان و مغرب و مصر و شام و عراق و ترکیه را به‌تصویر کشیده است. این سفرها که با نوعی تجربیات صوفیانه همراه بوده‌اند دستمایه گفتن از حکومت‌های مختلف و جنگ‌های فرساینده و احساسات آشفته انسانی در مسیر تاریخ شده‌اند.
می‌توان گفت مرگی کوچک روایت مبارزی است که برای رزم از سلطان و خلیفه رخصت نمی‌گیرد و از هیچ شاهی مدد نمی‌خواهد. مبارزی که در رزم خود جوشنی داودی به تن کرده و درفشی از بردباری در دست گرفته است. بخشی از شخصیت‌های رمان حقیقی هستند و بخشی دیگر که حقیقی نیستند را هم دوست داریم که باورشان کنیم. قصه روایتی‌ست از کامیابی‌ها و شکست‌ها شادی‌ها و مرارت‌ها و پایداری‌ها و زخم‌خوردن‌ها. محیی‌الدین در مرگی کوچک قهرمان و قدیس و رفیق و یا هرنقش انسانی دیگری ندارد. او در سراسر داستان تنها عشق است و باورمندی به عشق.
بخوانید: ۵ کتاب برتر آمریکا به انتخاب نشریه بیزنس اینسایدر!
خواب
این کتاب ده داستان از نجیب محفوظ نویسنده سرشناس عرب و برنده جایزه نوبل ادبیات را شامل می‌شود. داستان‌های این کتاب بر اساس نامهای که فرید جورج‌یارد به دانشگاه سنت‌ژوزف ارایه کرده و موضوعشان بررسی داستان‌های کوتاه این نویسنده است گردآوری شده‌اند. این داستان‌ها در قالبی کلی‌تر زیر مجموعه داستان‌های عجز و شکست قرار می‌گیرند که درواقع تاثیر شکست جنگ ۱۹۶۷ و پیامدهای آن بر جامعه عرب را بررسی می‌کنند. اگر خوب به داستان‌ها دقت کنیم نتایج استعمار و استثمار بر مردم کشورهای جهان سوم را می‌شود در دل آن‌ها دید.
مثلا داستان میکده گربه سیاه داستان مردی‌ست که ورد میخانه‌ای می‌شود که کسی اجازه خروج از آن را ندارد. یا در داستان واژه نامفهوم داستان ترس مردی از پسری است که قرار است انتقام پدرش را از او گرفته و او را بکشد. در داستانی دیگر نیز قصه مردی را می‌خوانیم که به امید زدن دخل میخانه‌ای وارد آن می‌شود اما چیزی در صندق آن پیدا نمی‌کند. نام کتاب هم برگرفته از داستانی‌ست که مرد خواب است و در نزدیکی او قتلی اتفاق می‌افتد.
بخوانید: ۷ کتاب در مورد جنگ های جهانی که باید بخوانیم
واحه غروب
این رمان اولین رمان برگزیده جایزه عربی بوکر است که داستانی مهیج و تاریخی از اواخر قرن نوزدهم در مصر را روایت می‌کند. داستان حوادث ناگوار زندگی یک مقام دولتی میان‌سال به‌نام محمود عبدالزهیر را به‌تصور می‌کشد که سخت در تلاش است تا جرات و توانایی مبارزه با استعمار بریتانیا را به دست بیاورد.
محمود وقتی به شهر بیابانی و دوردست سیوا اعزام می‌شود همسر ایرلندی‌اش نیز برای پیگری و پرده‌برداری از اسرار اسکند مقدونی با او همراه می‌شود. این درحالی‌ست که هیچ‌کدام از این دو طاقت گرمای عجیب و ستیزه‌جویی‌های مردم شهر را ندارند و مدام هم با اتفاقاتی عجیب و غریب و رویاگونه مواجه می‌شوند. بار اصلی داستان را خودگویی‌های محمود و همسرش کاترین به دوش می‌کشند و علاوه بر این چنین فضای مونولوگ‌مانندی نوعی از خاصیت آیینگی را پدید می‌‌آورد که به خواننده اجازه می‌دهد شخصیت‌های داستان را چشم همدیگر نیز ببیند.
خود بهاء طاهر متعلق به نسلی از نویسندگان دهه ۶۰ مصر است که تجربه انقلاب ناصری و آرمان‌های انقلابی را داند. جوانانی که پس از تثبیت انقلاب وضعیتی دوگانه پیدا می‌کنند و نسبت به بسیاری از عواقب انقلاب از جمله محدود شدن آزادی‌های سیاسی معترض می‌شوند.
