دیووال نوح هراری، مورخ معاصر حیوانات را قربانیان اصلی تاریخ می‌خواند و در تعبیری تكان‌دهنده می‌نویسد: «رفتار با حیوانات اهلی در دامداریهای صنعتی شاید بدترین جنایت تاریخ باشد!». این یک واقعیت است که در دنیایی که ما انسان‌ها ساخته‌ایم حقوق حیوانات به بهانه‌های مختلف نقض می‌شود: از رشد و پرآور کردن حیوانات برای کشته‌شدن و خورده‌شدن توسط انسان‌ها گرفته تا نگهداری آنها در قفس‌هایی تنگ و دور از حیات‌وحش در جایی به اسم باغ‌وحش برای تماشای ما. چنگ‌اندازی ما انسان‌ها بر تمامی حیات‌وحش و اکوسیستم که حق حیاتی طبیعی از حیوانات را گرفته هم جای خود.
شاید این روزها که با سکونت اجبار ما انسان‌ها در خانه‌هایمان شهرها خالی‌شده از هیاهوی بشر دوپا به حیوانات مجال سرک کشیدن به شهرها را داده فکر کردن به این موضوع که ما چقدر در نقض حقوق حیوانات سهیم هستیم و برای رفع رنج و دردی که زندگی ما به آنها وارد می‌کند چه می‌توانیم بکنیم بد نباشد.
واقعیت این است که گفتن از حقوق حیوانات وظیفه ما انسان‌هاست، چراکه خود حیوانات از مطالبه آزادی‌شان ناتوان‌اند و توانایی اعتراض علیه شرایط خود با رای، تظاهرات یا تحریم را ندارند. ما در این گزارش شش کتاب که به درک بهتر از وضعیت حیوانات در مناسباتی که انسان‌ها به‌وجود آورده‌اند معرفی می‌کنیم. کتاب‌هایی که هرکدام از لزوم لغو نگاه سلسه‌مراتبی به حیات و گونه‌پرستی پرداخته و بودن و زندگی‌کردن را حق هر موجود زنده‌ای می‌دانند.
آزادی حیوانات
كتاب آزادی حیوانات نوشته پیتر سینگر صرفا دفاعیه‌ای احساساتی برای همدلی با حیوانات «بامزه» نیست. كتاب، اختصاصی به «حیوانات خانگی» ندارد و می‌توان گفت مخاطبش آن‌هایی هستند كه فكر می‌كنند عشق به حیوانات چیزی بیش از نوازش كردن یك گربه یا غذا دادن به پرندگان در باغچه است. کتاب مانیفستی اعتراضی‌ست نسبت به گستره درد و رنجی که انسان‌ها عامل آن می‌شوند و در عمل مسکوت مانده است.
سینگر استدلال اصلی کتاب را با مبحث برابری پیش میبرد. او معتقد است که همه حیوانات برابرند و هدفش پایان بخشیدن به سركوب حیوانات و بهره‌كشی از آنها در هر جای ممكنی است و برای این کار ابتدا به این می‌پردازد که برابری چه چیزی نیست.
سینگر در این اثر پیشداوری‌های نهفته در پس نگرش‌ها و رفتار انسان‌ها را برملا می‌کند و می‌گوید یا استبداد انسان علیه طبیعت و حیوانات ادامه می‌یابد، همان‌گونه كه بدترین شاعران و فیلسوفان همواره چنین گفته‌اند یا ما این جباریت را به چالش می‌كشیم و ظرفیت خود را برای از خودگذشتگی اصیل برای پایان بخشیدن به بهره‌كشی ظالمانه گونه‌های تحت قدرت‌مان اثبات خواهیم كرد، نه به این خاطر كه از ناحیه شورشیان و تروریست‌ها وادار به انجام دادن این كار شده‌ایم، بلكه به این دلیل كه متوجه شده‌ایم كارمان به لحاظ اخلاقی قابل دفاع است.
او برابری را یک امر «واقعی» نمی‌داند و می‌گوید برابری «توجه» است: توجه به منافع یک موجود مادام که آن موجود دارای منافعی باشد. هیچ تفاوتی هم بین موجودات نیست. زن یا مرد، کودک یا بزرگسال، سفید یا سیاه، انسان یا حیوان، مادام که منافعی دارند، باید به منافع آنها توجه شود. بر مبنای گفتمان سینگر موجودی دارای منافع است که احساس درد و رنج می‌کند یا به تعبیر او «حساس» باشد و تا زمانی که موجودی حساس باشد، منافع و علائقی دارد.
بخوانید: ۶ کتاب فانتزی تخیلی دنباله دار که باید بخوانیم!
حق حیوان خطای انسان
تام ریگان از نخستین متفکرانی بوده که نتها به حقوق حیوانات باور داشته بلکه برای آن استدلال‌هایی فلسفی عرضه نیز کرده است. او معتقد است نظریه اخلاقی که در آن حقوق حیوانات تایید می‌شود از لحاظ عقلی رضایت بخش‌تر از نظریه‌هایی است که در آنها حقوق حیوانات رد می‌شود. او برای بیان نظریه خود دو پرسش مهم مطرح می‌کند: آیا همه انسان‌ها، و فقط آنها، از جایگاه و حقوق اخلاقی برخوردارند؟ آیا همۀ موجودات حساس، و فقط آنها، از جایگاه و حقوق اخلاقی برخوردارند؟
او در کتاب حق حیوان، خطای انسان کوشیده تا با نقد نظریه‌ها و مکاتب اخلاقی معروف و شناخته‌شده‌ای همچون قراردادباوری و فایده‌باوری، نظریه مطلوب خود را در باره حقوق حیوانات به تاسی از کانت و البته با نقد جنبه‌های محوری فلسفه او، ارائه کند. از آنجایی که کتاب به شرح و بررسی نظریه‌های مختلف اخلاقی پرداخته و نقاط ضعف و قوت هر یک از آنها را به خصوص در مورد نظرشان درباره انسان‌ها در درجه اول، و سپس درباره حیوانات مورد بررسی قرار داده، می‌تواند درآمدی کلی و روان بر فلسفه اخلاق نیز باشد.
ریگان سعی کرده در این اثر توضیح بدهد که اینکه حیوانات از حقوق اخلاقی برخوردارند یا نه چه تفاوتی ایجاد می کند؟ او می‌گوید اگر حیوانات از حقوقی برخوردار نباشند، هیچ یک از شیوه‌های بهره‌کشی انسان‌ها از آنها اصولا خطا نیست. اما، اگر حیوانات از حقوقی برخوردار هستند، همۀ اَشکال بهره‌کشی ما از آنها اصولا خطاست و بی‌درنگ باید متوقف شود.
این کتاب اولین کتابی نیست که ریگان نظریه حقوق حیوانات خود را در آن ارائه می‌کند. او به‌نوعی نظریه‌پرداز حقوق حیوانات و همچنین پدر حقوق حیوانات شناخته می‌شود. معروف‌ترین کتاب او در این حوطه نیز دفاع از حقوق حیوانات است که برای نخستین بار در سال ۱۹۸۳ منتشر شد و کتابهای بعدی وی پس از کتاب مذکور، در واقع شرح و بسط نظریه‌های او در آن کتاب به شمار می‌روند.
سرفصل‌های کتاب نیز عبارتند از: از بی‌تفاوتی تا حمایت، بهره‌کشی از حیوانات، ماهیت و اهمیت حقوق، دیدگاه‌های قائل به وظیفه غیرمستقیم، دیدگاه‌های قائل به وظیفه مستقیم، حقوق انسان‌ها، حقوق حیوانات، اعتراضات و پاسخ‌هاو فلسفه اخلاق و تغییر
بخوانید: ۷ کتاب درباره امید و کارکرد آن در زندگی
انسان و حیوان
انسان و حیوان عنوان کتابی است که صادق هدایت پیرامون لزوم تغییر موضع انسان در مقابل آزار و کشتار حیوانات نوشته است. این کتاب از اولین کتاب های منتشر شده صادق هدایت است که برای اولین بار در سال ۱۳۰۴ شمسی منتشر شده است. هدایت کتاب را زمانی نوشت که ۲۳ سال سن داشت و هنوز شاهکارهای ادبی خود را خلق نکرده بود. انسان و حیوان را می‌توان از اولین متون مدرن و پیشتاز درباره دفاع از حقوق حیوانات در ایران برشمرد.
کتاب با بیت معروف میازار موری که دانش‌کش است از فردوسی شروع شده؛ و صادق هدایت برای تاکید بر حقوق حیوانات از حکما و فلاسفه در مورد تشابه و تفاوت‌های بین انسان و حیوان نکاتی را ذکر می‌کند. او استدلال می‌کند که حیوانات نیز در کارهایشان دارای اختیار و اراده هستند و فکر می‌کنند و همچنین دارای احساس هستند. سپس به شرح به ستم‌هایی که انسان نسبت به حیوانات روا می‌دارد، می‌پردازد و این که انسان گیاه‌خوار چگونه از گوشت حیوانات استفاده می‌کند و این که چگونه انسان حیوانات را از طبیعت دزدیده، برای هر کدام مصرف و کاری تراشیده و به این‌ها هم اکتفا نکرده است و می‌خواهد با شکار کردن آنها برای خود تفریح و سرگرمی ایجاد کند را به نقد می‌کشد. او در پایان نتیجه می‌گیرد که باید برای حیوانات حق و حقوقی قائل شد.
در کتاب رگه‌هایی از فلسفه، دیدگاه اجتماعی و نوع نگرش هدایت به عنصر بشر دیده می‌شود. هدایت بارها از گوشت‌خواری انسان، شکار حیوانات برای تفریح و سرگرمی و در قفس انداختن حیوان توسط انسان را تقبیح کرده و انسان را به مراتب وحشی‌تر از حیوانات معرفی می‌کند. او انسان را موجودی مخرب می‌داند که طبیعت را به هم ریخته و زمین را که میلیاردها سال در آن زندگی حاکم بود، به قبرستانی بزرگ تبدیل کرده است.
بخوانید: ۷ کتاب اقتصادی درباره فقر و چگونگی مواجهه درست با آن
اجازه هست شما رو بخورم
گری ال.فرانسیون نویسنده کتاب اجازه هست شما رو بخورم فعال حقوق جانوران و استاد حقوق در ایالات متحده آمریکا است. او یکی از چهره‌های اصلیِ رهیافت پایان بهره‌کشی از حیوانات است. رهیافتی که تأکید دارد حیوانات جزو دارایی و اموال دیگری نباشند. از نظر فرانسیون، تمامی حقوق دیگری که برای حیوانات طرح می‌شود با احقاق این حق بنیادین تأمین خواهد شد. او به‌همراه آنار چارلتون در این کتاب با بیانی موجز و ساده به بررسی اخلاقی جنبه‌های مختلف مصرف محصولات حیوانی پرداخته است.
او در مقدمه کتاب، شمار حیواناتی که برای تهیۀ غذا استفاده می‌شوند را تکان‌دهنده می‌خواند. براساسِ اطلاعاتی که سازمان کشاورزی و غذای سازمان ملل متحد (FAO) ارائه داده، سالیانه بیش از پنجاه‌وهفت‌میلیارد حیوان، فقط به‌منظور تهیۀ غذا به دست انسان‌ها کشته می‌شوند. هر یک‌میلیارد یعنی «یک‌هزار‌میلیون»! و تازه این آمار، ماهیان و آبزیان را شامل نمی‌شود. آمارِ مصرف این موجودات نیز در کمترین حالت چیزی در حدود یک‌تریلیون تخمین زده می‌شود. او توضیح می‌دهد که هر یک‌تریلیون یعنی «یک‌میلیون‌میلیون!» و این آمارِ درد و مرگ، حقیقتاً تکان‌دهنده است.
شاید شما هم مثل خیلی‌ها از حیوانات خوشتان بیاید و حتی خود را انسانی «حیوان‌دوست» بنامید، اما بااین‌حال، گوشت، لبنیات، تخم‌مرغ یا دیگر محصولات حیوانی را هم مصرف کنید. شاید شما هم به این موضوعات فکر کرده‌باشید و احساس بدی از فکرکردن به آنها به شما دست داده باشد. شاید مراحل نگهداری و کشتار حیوانات به نظر شما هم کاملاً وحشیانه آمده، اما واقعاً نمی‌دانید چطور باید به این روند دردناک واکنش نشان داد. این کتاب به شما در این زمینه کمک می‌کند.
نویسندگان همچنین به این موضوعات و تناقضات پاسخ می‌دهند که تعهد به مصرف محصولات گیاهی کار آسانی نیست و دو روز دنیا ارزش این همه عذاب را ندارد. وقتی مسئله حقوق زنان، جنگ و گرسنگی کودکان حل نشده، حقوق حیوانات چه اهمیتی دارد؟ مگر خوردن حیوانات جزئی از چرخه طبیعت نیست؟ یعنی فقط باید کاهو و کلم بخورم؟ اگر سو تغذیه بگیرم، چه؟ من که وقت تهیه این غذاها و پول خرید این محصولات را ندارم پس کله‌پاچخه و کباب چه می‌شود؟
بخوانید: ۹ کتاب از نویسندگانی که تنها یک رمان نوشتند
اقتصاد سیاسی حقوق حیوانات
كتاب اقتصاد سیاسی حقوق حیوانات، می‌کوشد بهره‌کشی از حیوانات را از منظر اقتصاد سیاسی بررسی کند و دام‌پروری و صنایع مربوطی را که از بهره‌کشی حیوانات سود می‌برند، درون چارچوب بزرگ‌تر و پویای بهره‌کشی در نظام سرمایه‌داری قرار دهد.
باب تورس نویسنده کتاب سعی کرده علیه بهره‌کشی از حیوانات بجنگد؛ اما نه از زاویه دید حامیان و کمپین‌های حمایت از حقوق حیوانات، بلکه از منظر اقتصاد سیاسی. او حتی نقدی جدی هم به پدر جنبش رهایی حیوانات، پیتر سینگر، وارد می‌کند که چطور نتوانست نشان دهد ستم عنصری ساختاری است و ریشه در مناسبات اقتصادی و ایدئولوژیک دارد.
او معتقد است حیوانات هم را باید بخشی از طبقه کارگر در نظر گرفت و نماینده نیروی کار بدون دستمزد دانست، چراکه نقش مستقیم و بسیار تعیین‌کننده‌ای در توسعه سرمایه‌داری صنعتی دارند. در نگاه تورس نظم اقتصادی و اجتماعی‌ای که در آن به سر می‌بریم به همان شکل ساختاریافته‌ای که مردم را استثمار می‌کند، حیوانات را نیز استثمار می‌کند. نویسنده حتی اشاره می‌کند که خشم و بیزاری و بیگانگی‌ای كه كارگران دامداریهای صنعتی با خود به خانه می‌برند اغلب به شكل خشونت علیه خانواده‌ها و علیه جوامعی كه در آن زندگی می كنند، بروز پیدا می كند. این خشونتی است كه به راحتی به آن سوی دیوارهای سلاخ‌خانه نشت می‌كند.
او حتی توضیح می‌دهد که گونه‌پرستی ما انسان‌ها نیز به شیوه مشابه نژادپرستی و استثمار انسان‌ها عمل می‌کند. تورس گونه‌پرستی را تنها تبعیضی ساده علیه حیوانات به خاطر حیوان‌بودن نمی‌داند، بلکه تاکید دارد این نگرش با دم و دستگاه ذهنی، اجتماعی و اقتصادی ما درهم‌آمیخته است و با اثر متقابل این اجزا بازتولید می‌شود.
بخوانید: ۷ کتاب در مورد جنگ های جهانی که باید بخوانیم
من یک گربه هستم
«ناتسومه سوسه‌کی» از پیشگامان نهضت ادبی ژاپن به‌شمار می‌رود که در میان خوانندگان ایرانی با رمان‌های بوچان و کوکو شناخته شده است. رمان «من یک گربه هستم» او، همچون دیگر کارهایش به انتقاد از کاستی‌های جامعۀ ژاپن و رشد نامتوازن سرمایه‌داری در این کشور پرداخته است. اما این‌بار بررسی اخلاق و فرهنگ طبقۀ متوسط ژاپن به عهدۀ گربه‌ای است که به عنوان قهرمان داستان، خود روایتگر این پیچیدگی‌ها و مناسبات اجتماعی حاکم بر جامعۀ سنت‌گرای ژاپن است.
مثلا در بخشی از کتاب از زبان گربه می‌خوانیم: من یک گربه هستم. چون هنوز اسمی ندارم، نمی‌دانم که کجا به دنیا آمده‌ام. تنها چیزی که به یاد دارم، این است که در محلی تاریک و نمدار صدا می‌کردم که برای نخستین بار انسانی را دیدم. بعدها فهمیدم که این انسان عضو درنده‌خوترین گونۀ انسانی است، یک شوسه‌ای؛ یکی از آن دانشجویانی که در برابر غذا و محل زندگی خرده‌کاری‌های اطراف خانه را انجام می‌دهند. شنیده‌ام که گاه، این گونه‌ها ما را اسیر می‌کنند، می‌پزند و می‌خورند. اما چون در آن زمان هیچ شناختی از این موجودات نداشتم، زیاد نترسیدم.
یا جای دیگری از داستان گربه می‌گوید: در طول روزهای نخستین حضورم، من نزد تمام افراد خانه به جز ارباب به شدّت منفور بودم. هیچ کجا مرا نمی‌خواستند و هیچ کس به من توجّه نمی‌کرد. این حقیقت که کسی تا به امروز برای من اسمی نگذاشته است، به وضوح نشان می‌دهد که آنان تا چه حد مرا نادیده گرفته‌اند. من نیز با تسلیم به چنین وضعی وقتم را تا آنجا که ممکن بوده با اربابم سپری کرده‌ام؛ کسی که مرا به این خانه راه داده است.
رمان من یک گربه هستم مثل کارهای ادبی دیگری همچون خاطرات یک گربه شهری نوشته الن گراویه یا گربه‌ای خیابانی به اسم باب نوشته جیمز بوئن، در بطن داستان و در خلال شرح آنچه جامعه بشری به خود روا داشته است گریزی هم به تاثیر مناسبات اتشباه جوامع انسانی به حیوانات می‌زند و از زوایه دید آنها دنیای دست‌پروده انسان‌ها را توصیف می‌کند.
