محمد قاضی از مترجمان برجسته دوره معاصر ایران محسوب می‌شود که ماحصل ۵۰ سال ترجمه و نگاشتن وی، ۶۸ اثر شامل کتاب و ترجمه های ادبی ارزشمند شد؛ تلاش این مترجم که با دقت، تعهد و وسواس او در انتخاب آثار همراه بود، باعث آشنایی خوانندگان ایرانی با بزرگان ادبیات جهان شد.
از ابتدای دهه ۱۳۲۰ با ترجمه اثری کوچک از ویکتور هوگو به نام کلود ولگرد، نخستین قدم را در راه ترجمه برداشت و پس از آن ۱۰ سال ترجمه را کنار گذاشت. در سال ۱۳۲۹ پس از صرف یک سال‌و نیم وقت برای ترجمه جزیره پنگوئن‌ها اثر آناتول فرانس، به‌زحمت توانست ناشری برای این کتاب پیدا کند، اما سه سال بعد که این اثر انتشار یافت، به دلیل شیوایی و روانی و موضوع متفاوت کتاب، آناتول فرانس از ردیف نویسندگان بی‌بازار که کتابشان را در انبار کتاب‌فروشان در ایران خاک می‌خورد، درآمد.
در این باره نجف دریابندری در روزنامه اطلاعات مطلبی با عنوان «مترجمی که آناتول فرانس را نجات داد» نوشت. در سال ۱۳۳۳ کتاب شازده کوچولو نوشته سنت اگزوپری را ترجمه کرد که بارها تجدید چاپ شد. محمد قاضی با ترجمه دوره کامل دن کیشوت اثر سروانتس در سال‌های ۱۳۳۶ تا ۱۳۳۷ جایزه بهترین ترجمه سال را از دانشگاه تهران دریافت کرد. وی بیشتر از زبان فرانسوی به فارسی ترجمه می‌کرد. او در مقدمه کتاب زوربای یونانی، خود را “زوربای ایرانی” نامیده‌است.
دن کیشوت- اثر سروانتس
شاید تاکنون هیچ کتابی به اندازه دن کیشوت این همه مورد عشق و علاقه ملت‌های گوناگون نبوده است. بسیاری از کتاب‌ها هست که تنها به یک قوم و ملت اختصاص دارد و از حدود مرز یک کشور فراتر نمی‌رود؛ بسیاری دیگر نیز هست که در میان ملل دیگر هم خواننده دارد ولی تنها مورد پسند گروه روشنفکران یا مردم عادی یا طبقات ممتاز است. اما دن کیشوت همه حصارهای جغرافیایی و نژادی و اجتماعی و طبقاتی را درهم شکسته و نام خود را با دنیا و بشریت توأم ساخته است.
همین بس که این رمان از ابتدای قرن هفدهم تاکنون بیش از هزار بار به بیشتر از سی زبان مختلف منتشر شد و تنها در شوروی از سال ۱۹۱۷ به این‌طرف پنجاه مرتبه و هر بار در ۹۰۰۰۰۰ نسخه و به چهارده زبان ترجمه و تجدید چاپ شده است. از این داستان شگرف سرورانگیز، خلاصه‌ها فراهم آورده‌اند، نمایشنامه‌ها پرداخته‌اند، و بارها آن‌را به صورت بالت و اپرا و فیلم سینما مجسم ساخته‌اند، و دن کیشوت علی‌رغم تحولات و تغییراتی که در طی چند قرن گذشته در ذوق ادبی رخ داده هنوز از پرخواننده‌ترین کتاب‌هاست.
بخوانید: ۷ کتاب ترجمه شده توسط نجف دریابندری
مادر- اثر پرل باک
کتاب مادر، داستان زندگی زنی رعیت و بی‌نام و نشان چینی است که همسر بی‌وفا و مضطرب‌اش او را بدون هیچ اخطار و اطلاع قبلی، ترک کرده است. زن که از تجربه‌ی این اتفاق، احساس حقارت میکند، مجبور است تا به تنهایی روی زمین کار کند، سه فرزندش را که یکی از آن‌ها نابیناست را خودش بزرگ و تربیت کند و از مادرشوهر سالخورده‌اش مراقبت و پرستاری کند. زن برای گذران زندگی مجبور می‌شود همه‌ی کارهای کشاورزی و دیگر امور مربوط به خانه‌داری را با سختی و مشقت زیاد انجام دهد و به غیر از آن باید جوابگوی روستاییانی باشد که با نگاه‌های بد و متعجب از نبودن شوهرش به او می‌نگریستند نیز باشد، در نتیجه به فکر می‌افتد برای جلوگیری از این وضع کاری کند.
رمان مادر، موفقیتی بزرگ برای یکی از چیره‌دست‌ترین نویسندگان قرن بیستم به حساب می‌آید و از نظر ارزشمندی با آثار چارلز دیکنز مقایسه شده است. خانم پرل باک، با قلم منحصر به فردش به نظام آن کشور حمله میکند و آن را مقصر اصلی و مسئول همه‌ی آن بیچارگی‌ها می‌داند و با شناختی که از جامعه‌ی روستایی چین دارد قادر شده است در انتخاب صحنه‌ها، حادثه‌ها و در دیالوگ‌های قهرمانان داستان در جهت رسالت انسانی خویش گام‌هایی بردارد که به صورت نسبی موفق بوده است.
بخوانید: ۱۰ کتاب پیشنهادی تیم پادکست چنل بی و علی بندری
زوربای یونانی – اثر نیکوس کازانتزاکیس
زوربای یونانی داستان یک جوان روشنفکر یونانی است. او که تمام زندگی‌اش را بین کتاب‌ها گذرانده است و حالا تصمیم دارد شکل متفاوتی از زندگی را تجربه کند. او به معدنی در جزیزه‌ی کرت رفته تا آن را بازگشایی کرده و مدیریتش را بر عهده بگیرد. او در راه سفرش در کافه‌ای با مردی به نام الکسیس زوربا آشنا می‌شود. زوربا به او می‌گوید که توانایی‌ّهای زیادی دارد و می‌خواهد او را همراه خوش ببرد.
مرد جوان و زوربا با هم همراه می‌شوند، جوان کم‌کم جلب شخصیت آزاد و رهای زوربا می‌شود و تلاش میکند بیشتر و بیشتر از او یاد بگیرد و سبک زندگی‌اش را بفهمد. زوربای یونانی، داستانی است در ستایش از زندگی، طعنه‌ای است گزنده به روشنفکران عزلت گزیده و موش‌های کاغذخوار که می‌کوشند جهان را از لابه لای صفحات کتاب‌ها و توده در هم و برهمی از کاغذ سیاه ببینند و به درکش نایل شوند. اما زوربا می‌آموزاند که آن را با گوشت و خون خود حس کنید و الا چیزی جز «شبح» نخواهید دید.
بخوانید: ۷ کتاب داستانی جذاب از سرگذشت جاسوسان
سقوط پاریس – اثر ایلیا ارنبورگ
سقوط پاریس به لحاظ سبک، نخستين طلیعه‌ی رئاليسم انتقادی در روسيه‌ی استالینی است. نويسنده با شرح ماجراهایی از درون جامعه‌ی فرانسه، در واقع بی‌کفایتی مسئولان کشور خودش، روسيه‌ی آن روز، را که ساده‌اندیشانه فریب تبليغات گوبلز را خورده، مرعوب و به‌عمل شده بودند و پس از هجوم هيتلر نیز خود را باخته، سراسيمه فرار کرده و ملت را وانهاده بودند، بر‌ملا می‌سازد و آنان را مورد عتاب و اخطار قرار می‌دهد. ارنبورگ در‌عین‌حال با بیدار ساختن احساسات میهن‌دوستی جوانان از هر گروه، آن‌ها را به مقاومت، فداکاری، دفاع و اقدام در برابر مهاجمان بر می‌انگیزد.
افزون بر ارزش‌های ادبی، اجتماعی و تاریخی‌اش، این رمان واجد شرايط اهمیت درجه اول هنر است: هنر تحسین‌برانگیز نويسنده در بیان مراحل تکامل روان‌شناختی شخصیت‌های داستان، به‌ویژه قهرمانان زن رمان، به‌نحو درخشانی در این اثر متجلی است. اورنبورگ با نگارش این داستان نشان‌داده که قادر است سنن هنرمندانه‌ی نویسندگان بزرگ روس: داستایوفسکی، تالستوی، تورگنیف و… را در همه‌ی ابعاد متفاوت آن تکامل ببخشید و آنچه را در رساله‌ی کار نويسنده به‌طور نظری مدعی بوده، خود در عمل از عهده برآید.
بخوانید: ۷ کتاب برای رد شدن از مرزهای کره‌شمالی
دکامرون – اثر جووانی بوکاچیو
جووانی بوکاچیو (۱۳۱۳ – ۱۳۷۵)، نویسنده و یکی از چهره‌های برجسته عصر رنسانس است.
دکامرون داستان هفت زن و سه مرد را روایت میکند که با شیوع طاعون، فلورانس را ترک کرده و به خانه‌های ییلاقی اطراف شهر پناه می‌برند و در آن جا برای این که ذهن خود را از این واقعه منحرف کنند به قصه‌گویی برای یکدیگر می‌پردازند. دکامرون اثری تمثیلی به سبک «هزارو یک شب» است که بیشتر به خاطر داستان‌های شهوانی و غم‌انگیز آن شناخته می‌شود. مواردی مانند شوخی و بذله گویی، جوک‌های عملی و تشویق به زندگی دنیوی از موضوعات متعدد کتاب است. به غیر از سرگرمی و شهرت ادبی، دکامرون یک سند مهم تاریخی از زندگی در قرن چهاردهم است.
در این کتاب می‌توان تصویر بسیار روشنی از روی کار آمدن طبقه تاجر و گذر از فئودالیته تا فساد عظیم کلیسایی را مشاهده کرد. انتشار دکامرون در قرن چهاردهم میلادی، در پایین کشیدن اصحاب کلیسا از جبروت‌شان و باز شدن فضای جامعه فلورانس، و آنچه بعدها رنسانس نام گرفت، نقش محسوسی داشت. این کتاب بعدها در ادبیات برخی کشورها از جمله انگلستان مورد اقتباس و تقلید قرار گرفت. بسیاری از نویسندگان از جمله شکسپیر از قصه‌های آن در نوشتن نمایشنامه‌های خود استفاده کرده‌اند.
بخوانید: ۸ کتاب داستان آلمانی: روایت‌هایی از جنگ جهانی و دیوار برلین
قلعه مالویل – اثر روبر مرل
کتاب قلعهی مالویل، در سبک علمی تخیلی نوشته شده است. داستان این کتاب الهام گرفته شده از بمب گذاری اتمی دو شهر هیروشیما و ناکازاکی توسط آمریکا بوده است. سیر داستانی این کتاب اما بسیار جذاب است و روبر مرل آنقدربه شخصیت‌های داستانش پرداخته است که شما را به شدت مجذوب داستان میکند.جمعیت محدودی از انسان‌ها چون به خود وانهاده شوند، در موقعیت‌های بحرانی به سرشان چه می‌آید؟
این تمامی جوهره مالیول است که بر وحشت از بمب اتمی متمرکز است. در واقع رمان با انفجار هسته‌ای آغاز می‌شود که منشا آن معلوم نیست و زمین را ویران میکند و بیشتر ساکنان آن را می‌کشد. امانوئل و چند تن از دوستان در زیرزمین قلعه مالویل که آن‌ها را از آتش‌سوزی نجات می‌دهد، مشغول… پس از مدتی از پناهگاه خود بیرون می‌آیند و می‌بینند که آخرالزمان شده است، پس باید خود را با موقعیت سازگار کنند
بخوانید: ۸ کتاب زندگینامه‌ای از افراد مشهور سیاسی
قربانی – اثر کورتزیو مالاپارته
قربانی کتابی استثنایی است؛ روایتی از آن‌سوی جبهه‌ی جنگ جهانی دوم، روایتی از اوضاع کشورهای تحت اشغال جبهه متحدین آلمان و ایتالیا از دل اردوگاه فاتحان سال‌های اول جنگ. کورتزیو مالاپارته خبرنگاری ایتالیایی بود که با سمت سروانی در کشورهای مختلف جبهه متحدین می‌گشت و خاطراتش را مخفیانه می‌نوشت. او بلافاصله بعد از پایان جنگ این خاطرات را در قالب کتاب قربانی منتشر کرد، کتابی که خیلی زود به یکی از پرفروش‌ترین آثار آن دوره تبدیل شد.
کتاب قربانی چکیده‌ای است از تمام بدبختی‌ها و سیه روزی‌ها که جامعه ایدئولوژی زده برایمان به ارمغان می‌آورد، و آنچه که قربانی به خواننده‌اش اهدا میکند، با وجود توصیفات شاعرانه و کنایه‌های ادبی و تعاریف لطیف، چیزی نیست جز سیاهی و شرم و زشتی نژادپرستی و پلیدی و جنگ و خونریزی و همه فجایعی که جنگ جهانی دوم بر سر انسان آورد.
بخوانید: ۶ کتاب از جومپا لاهیری، نویسنده سرشناس هند
نان و شراب – اثر اینیاتسیو سیلونه
نان و شراب، داستان ایثار است. مذهب است که در بطن سوسیالیسم، و هر چند که قهرمان داستان ضد مذهب می‌نماید اما خود به نوعی، جوهره‌ای از حقیقت مسیح را دارد و این یکی از ریشه‌های ناب و کلاسیک سیلونه است که هر اصالتی را در بطن هر مذهب و هر مکتب سیاسی ارج می‌نهد، سیلونه در قسمتی از کتاب به این مهم اشاره میکند و می‌گوید
” در همه ادوار و در لوای انواع حکومت‌ها، بالاترین کار روح این است که خود را نثار کند تا خود را بجوید. خود را فنا کند تا خود را بازیابد. ”
کتاب تحلیل ژرف کاوانه سیاست جاری است و زندگی توده‌ها در رابطه با این سیاست، تحلیل این تثلیث قدرت: سوسیالیسم – فاشیسم – و کلیسا است، سراسر اثر حاوی طنزی هوشیارانه و زیرکانه است. به خوبی از عهده نشان دادن خُرافه، جهل، و تعصّب مذهبی برآمده است، آن فسادی را که تا عمق استخوانشان ریشه دوانده شکافته است و در ترسیم ایتالیای جهل زده، تاریک و بی فرهنگ که در آن فاجعه یک روشنفکر – مبارز با تمامی ابعاد فساد آن است موافق آمده است، ایتالیایی که در آن جایی برای آزاد زیستن جز در خدمت به ظلم، حکومت و بانک نیست.
بخوانید: ۷ رمانی که اقتباس سینمایی‌شان تحسین منتقدان را در پی داشت
شازده کوچولو – اثر آنتوان دو سنت اگزوپری
کتاب شازده کوچولو نوشته آنتوان دو سنت اگزوپری، در مقام سومین کتاب پرخواننده جهان در قرن اخیر قرار دارد. اگزوپری در این کتاب، داستان خلبانی را روایت میکند که ناچار به فرود اجباری در صحرای آفریقا می‌شود. خلبان در این بیابان با پسربچه‌ای متفاوت آشنا می‌شود و به سوالات عجیب او پاسخ می‌دهد. شازده کوچولو جزو کتابهای کم‌نظیر برای کودکان و شاهکاری جاویدان به‌شمار می‌رود که به فلسفه دوست داشتن و عواطف انسانی می‌پردازد.
پسرک به خلبان می‌گوید که از سیارکی دوردست می‌آید و آنقدر آنجا زندگی کرده که روزی تصمیم می‌گیرد برای اکتشاف سیاره‌های دیگر دیار خود را ترک کند. او هم‌چنین از گل رز محبوبش می‌گوید که دل در گرو عشق او دارد. در نهایت نیز شازده کوچولو تصمیم می‌گیرد به سیارک خود بازگردد. هنوز کسی نمیداند که منشا اصلی قصه شازده کوچولو از کجا بوده است و آیا واقعا اگزوپری با این شازده‌ی رویاها دیدار کرده است یا نه. اما لحن و داستان کتاب آنقد شاعرانه است که می‌توان از واقعی بودن آن چشم پوشی کرد.
