کتاب سال ایران، عنوان جایزه‌ای نیمه دولتی است که با هدف تشویق نویسندگان و خادمان عرصه‌ی دانش و فرهنگ در سال ۱۳۳۴ شروع به کار کرد. هر ساله طی فراخوانی، از تمامی مولفان و مترجمان در بخش‌های مختلف خواسته می‌شود که پنج نسخه از کتابهایی که برای اولین بار چاپ و به زبان فارسی منتشر شده‌اند را به دبیرخانه این جایزه ارسال کنند.
پس از انقلاب اسلامی و با وقفه‌ای نسبتا طولانی، از سال ۱۳۶۲ آیین نامه نحوه اهدا این کتاب مورد بررسی قرار گرفته و مجددا هرساله در سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، توسط خانه کتاب ایران و با تایید وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به برگزیدگان بخش‌های مختلف اهدا می‌شود. بخش‌های مختلف این جایزه شامل تالیف و ترجمه و بررسی رشته‌های علوم و فنون، ادبی، علوم انسانی و علوم اجتماعی ـ تربیتی كودكان و نوجوانان است و با هدف شناسایی و معرفی كتاب های برتر؛ كمك به اعتلای سطح دانش و فرهنگ مكتوب جامعه اسلامی؛ حفظ استقلال و هویت فرهنگی؛ حمایت و تشویق پدیدآورندگان متعهد و متخصص كتاب كشور به متخصصان اهدا می‌شود.
لیست زیر، تعدادی از برندگان این جایزه در بهمن ماه سال ۹۸ در بخش‌های مختلف است.
افتاده بودیم در گردنه ی حیران- اثر حسین لعل بذری ( جایزه داستان کوتاه )
داستان‌های مجموعه‌ی افتاده بودیم در گردنه‌ی حیران، جهانی ملموس و آدم‌هایی زنده را با خوانندگانش به اشتراک می‌گذارد. حسین لعل بذری با زبانی تراش‌خورده و نثری پخته و منسجم، به خلق فضاهایی دست می‌زند که میان وهم و واقعیت در نوسان است و آدم‌هایی را به نمایش می‌گذارد که با ویژگی‌ها و واکنش‌های زنده و قدرتمندشان به خوبی قابلیت ماندگار شدن در ذهن خواننده را دارا می‌باشند.
نویسنده در این مجموعه با بهره گرفتن از فرهنگ‌ها و گویش‌های مختلف، فضایی متنوع ایجاد می‌کند و از یکنواختی و سکونی که گریبانگیر بخش عمده‌ای از فضاهای داستانی اخیر است، دور می‌شود.
بخوانید: ۷ کتاب برای رد شدن از مرزهای کره‌شمالی
باغبان شب- اثر جاناتان آکسیر (جایزه ترجمه داستان )
باغبان شب اثری برای نوجوانان است. جاناتان آکسیِر، نویسنده‌ی باغبان شب مدرس داستان‌نویسی خلاق و ادبیات کودک است و به گفتهی خودش برای بچه‌های عجیب و غریب داستان‌های عجیب و غریب می‌نویسد. آکسیر در این رمان با روایت منحصر به فردش یادآور نویسندگانی چون هنری جیمز و ادگار آلن پو است. این کتاب به سرعت در فهرست پرفروش‌های نیویورک تایمز قرار گرفت و کتاب برگزیده‌ی وب‌سایت آمازون (۲۰۱۴) و برگزیده‌ی انجمن کتابخانه‌های آمریکا در سال ۲۰۱۵ شد.
” اتاقی در طبقه‌ی دوم یک خانه‌ی مرموز، همیشه قفل است. ساکنان این خانه که در دل جنگل تُرش ساخته شده، رنگی پریده و چشم‌هایی سیاه و کم‌عمق دارند. گفته می‌شود درختی در آن اتاق از نظرها پنهان نگه داشته شده است. راز این درخت چیست؟ آیا رابطه‌ای بین این درخت و کابوس‌های شبانه‌ی ساکنان این خانه وجود دارد؟ کیپ چطور می‌خواهد خواهرش را از شر این خانه خلاص کند؟!!! ”
بخوانید: ۷ رمانی که می‌توانید با بچه‌هایتان بخوانید و خودتان بیشتر لذت ببرید
سواد روایت- اثر اچ پورتر ابوت (جایزه ترجمه نقد ادبی )
کتاب سواد روایت به زبانی شیرین و واضح، و با استفاده از مثال‌های متعدد از آثار سینمایی، نمایشی، ادبی و هنری زیربنایی‌ترین مسائل روایت‌شناسی را توضیح می‌دهد و به مناقشه‌برانگیزترین موضوع‌های این حوزه نیز می‌پردازد.
نویسنده‌ی کتاب، اچ. پورتر اَبوت، روایت را پدیده‌ای می‌داند که به زندگی همۀ آدم‌ها گره خورده و بحث‌های جذابی مثل مرزهای روایت، دنیاهای روایی، پیکار روایت‌‌ها، ابرروایت‌های فرهنگی، روایت‌پریشی، هنجارسازی، فرجام، بیش‌خوانی و کم‌خوانی روایت را در قاب ارتباط روایت با زندگی روزمره مطرح می‌کند. کتاب سواد روایت به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهد: روایت چیست؟ چطور ساخته می‌شود؟ چه کاربردی دارد؟ بر ما چه تأثیری دارد؟ ما چه تأثیری بر روایت داریم؟ چطور به زندگی و متن‌هایی که در زندگی روزمره با آن‌ها مواجهیم شکل می‌دهد؟ چگونه با تغییر رسانه یا بافت فرهنگی تغییر می‌کند؟
” ما همگی هم راوی هستیم، هم مخاطبان همیشگی روایت؛ هرچند شاید خودمان ندانیم. کتاب حاضر توصیفی است از رخداد مواجهه ی انسان با روایت، گفت و گوهایی شیرین و تامل برانگیز درباره ی:
چیستی، چرایی و جهان شمولی روایت، چگونگی ساخت روایت از رخدادهای سازنده و مکمل، تاثیر متقابل مخاطب وروایت در فرآیند خواندن و تفسیر، ارتباط بین روایت و زمان، قصه و گفتمان روایی، تغییر رسانه وتاثیر آن بر روایت و … ”
بخوانید: ۷ رمانی که زندگی در شوروی را به‌تصویر می‌کشند
تمامیت ارضی ایران در دوران پهلوی – اثر محمدعلی بهمنی قاجار ( جایزه تالیف کتاب تاریخی )
تماميت ارضي ایران در دوران پهلوی عنوان اثری است كه به همت موسسه مطالعات و پژوهشهاي سياسي در ۸۵۲ صفحه و در قطع وزيري چاپ و منتشر شده و در اختيار محققان و علاقه مندان به مطالعه تحولات تاريخ معاصر ايران قرار گرفته است. اين رساله كه بر اساس اسناد عمدتاً منتشر نشده تنظيم گرديده. نخستين جلد از اين موضوع به دوره رضاشاه و جلد دوم اين تحقيق به تحولات مرزي و تماميت ارضي ايران در دوره محمدرضا شاه پهلوي اختصاص دارد.
در تاريخ معاصر ايران موضوع حق حاكميت ملي ايران بر جزاير سه گانه به خط قرمزي تبديل شده كه در عمل هيچ قدرت خارجي و نيروي سلطه گري را ياراي تعرض به آن نيست و در افكار عمومي ايرانيان موضوع پاسداري ازحاكميت ايران بر جزاير سه‌گانه نمادي روشن از اراده ملي براي دفاع از وجب‌به‌وجب خاك ايران شده و مقابله با هرگونه ادعا عليه حاكميت ايران بر اين جزاير، تكليفي ملي و بيانگر پاسداشت غرور و حيثيت تاريخي ملت ايران است
” به شهادت تاريخ تنها دوره‌اي كه ايران جنگي نابرابر را پشت سرگذاشت و نه تنها تماميت ارضي خويش را با رهبري امام خميني (ره) و خون جوانان برومند اين مرز و بوم صيانت كرد و وجبي از خاك خود را از دست نداد؛ بلكه پس از جنگ قدرتمندتر از هميشه سر بلند كرد و عزت و عظمت كشور را در سراسر جهان به منصه بروز و ظهور رسانيد و الگوي مقاومت در جهان شد، دوره جنگ تحميلي رژيم صدام حسين بود كه با وجود حمايتهاي قدرتهاي بزرگ بين المللي شرق و غرب و با وصف تحريم‌هاي همه‌جانبه سياسي و اقتصادي دشمنان، سرافكنده و تهي‌دست از ميدان نبرد خارج شدند”
بخوانید: ۸ کتاب از چارلز دیکنز که باید بخوانیم
سینما و مرگ – اثر میلاد روشنی پایان ( جایزه هنرهای نمایشی )
کتاب سینما و مرگ، مطالعه‌ای میان رشته‌ای با محوریت مرگ است که از سوی نظریه فیلم، فلسفه و ادبیات تغذیه می‌شود. مرکز جاذبه‌ای که در سرتاسر این کتاب سرگردان و پنهان و سلطه‌جو مانده است، مرگ است. آیا مرگ تصویر دارد؟ به بیانی دیگر، آیا می‌توان نه فقط از تصویر مرده‌ها بلکه از تصویر مرگ هم حرف زد؟ و آیا سینما که همچون شکارگاه تصاویر است، می‌تواند این تصویر مرگ را نیز به دام اندازد؟
کتاب حاضر با این پرسش‌ها آغاز می‌شود و با بررسی فیلم‌هایی که دغدغه مرگ دارند، پیش می‌رود. اما کتاب در ادامه تلاش می‌کند تا از یک سو مرگ را نه فقط در روایت فیلم‌ها بلکه در رابطه و نسبت با خود مدیوم سینما نیز بررسی کند و از سوی دیگر امکانات مقاومت در برابر مرگ، یعنی نسبت سینما و نامیرایی را نیز بکاود. از این رو همزمان با استفاده از بحث‌های نظری در تاریخ صدساله نظریه فیلم، کنکاش در نظرورزی‌های فلسفی در باب مرگ و نامیرایی و همچنین جستجو در منابع ادبی نیز اجتناب‌ناپذیر می‌شود.
بخوانید: ۷ رمان که عجیب‌ترین شیوه روایت را دارند
به رنگ دانوب – اثر واهه آرمن ( جایزه شعر معاصر )
به رنگ دانوب مجموعه‌ای متشکل از ۵۸ شعر است که در آن شاعر با زبانی ساده به سراغ مضامینی بزرگ می‌رود. این کتاب مجموعه اي است از سروده هاي نو و خواندني شاعر ارمني اهل مشهد، واهه آرمن، پيرامون موضوعاتي همچون عشق، مرگ، محبت و….
شاعر در این کتاب با احساس لطیف خود، هم ادراک می‌کند، هم بر سر شوق می‌آید، هم دل‌تنگ می‌شود، و می‌سراید؛ این سراییدن شاعر ناشی از شوق است و همزمان دل‌تنگی. ناشی از حس تعلق و بیان عشق است. آرمن در این‌باره بسیار موفق است؛ حس تعلق خاطر و عشقی که او به نزدیکانش بیان می‌کند، علیرغم عدم استفاده از کلمات حسی بسیار عاطفی است. فضاى عمده‌ی شعرهاى به رنگ دانوب از گفت‌وگوى شاعر با كودكى‌اش پديد آمده.
گفت‌وگويى در سايه‌روشن خيال كه مدام پيداوپنهان مى‌شود. گويا چيزى در گذشته جا مانده، چيزى در گذشته گم شده و اين فقدان به تمام روزهاى بعد سرايت كرده. شاعر گذشته‌اش را رها نمى‌كند و گذشته هم شاعر را رها نكرده. زبان شعرها ساده و صميمى است؛ چرا كه در برخى اوقات او دارد با كودكى‌اش سخن مى‌گويد.
بخوانید: ۶ کتاب داستان تریلر که شما را در مارپیچ معما سرگرم می‌کند
تمهیداتی برای طرح نظریه ای در باب زبان – اثر لویی یلمزلف (جایزه ترجمه زبان‌شناسی )
لویی یلمزلف نویسنده کتاب تمهیداتی برای طرح نظریه ای در باب زمان، یکی از برجسته‌ترین زبان‌شناسان در تاریخ زبان‌شناسی معاصر است. او را بنیان‌گذار مکتب زبان‌شناسی ساخت‌گرای کپنهاگ می‌دانند و محال است نوشته‌ای در حوزۀ تاریخ معاصر این رشته ورق زده شود، و نامی از او برده نشود. آن چه مطالعه کتاب پیش رو را به ضرورت مبدل ساخته بیش از هرچیز آشنا سازی مخاطب با طرز تفکری است که در حدود یک قرن پیش در این زمینه وجود داشته و اکنون رو به فراموشی می رود.
یلمزلف به نسلی تعلق داشته است که تصور می‌کرده‌اند، نوشتۀ علمی لاجرم با پیچیده‌گویی همراه است و این پیچیده‌گویی‌ها، به‌نوعی بر علمی بودن متن تأکید دارند. پیچیده‌گویی‌های یلمزلف سبب شده تا برگردان انگلیسی‌اش نیز پیچیده‌تر شود. افزون بر این، یلمزلف به کار عجیب دیگری نیز دست زده است که نوعی اصطلاح‌تراشی جنون‌آمیز است.
بخوانید: ۸ کتاب برای عاشقان سفر و شهرها
ادبیات جهان را چگونه بخوانیم – اثر دیوید دمراش (جایزه ترجمه نقد ادبی )
کتاب ادبیات جهان را چگونه بخوانیم اثری است از دیوید دمراش که حاصل دانش و سال ها تجربه ی نویسنده است چگونگی مطالعه ادبیات جهانی به گونه ای که زمینه جای گرفتن ادبیات یک کشور را در عرصه بین المللی فراهم آورد شرح می‌دهد. با مطالعه اثر حاضر در می‌یابیم که جهانیان به دنبال چه نوع سبک و سیاقی در ادبیات هستند و چه ویژگی‌هایی می تواند ادبیات معاصر ما را در سطح جهانی مطرح سازد.
ضرورت خواندن كتاب حاضر می‌تواند این باشد كه اگر بدانیم دیگران چرا و چگونه ادبیات جهان را می‌خوانند، اگر بدانیم در عرصه امروز ادبیات جهان چه سنجه و سلیقه‌ای غالب است، اگر بدانیم جهان انگلیسی‌زبان در پی چه عناصری سراغ ادبیات سایر زبان‌ها می‌آید، بتوانیم خود را به قافله جهانی ادبیات برسانیم. در كتاب حاضر، دیوید دمراش دانش جامع و عمیق و تجربه سال‌ها تدریس خود را به كار می‌گیرد تا با زبانی سهل و ممتنع و شفاف به ما بیاموزد كه چه‌طور ادبیات جهان را بخوانیم و چه‌طور بخشی از ادبیات جهان باشیم.
بخوانید: ۷ کتابی درباره اسطوره‌ها و چیستی آن‌ها
دروازه مردگان قبرستان عمودی – اثر حمیدرضا شاه آبادی ( جایزه داستان تالیفی )
” وحشتناک است کسی در خانه‌ای زندگی کند که میان دیوارهایش آدم‌های زیادی دفن شده‌اند. یک قبرستان عمودی!
من جهان مردگان را دیده‌ام. چیزها دیده‌ام که هیچ‌کس توان شنیدنش را ندارد”
دروازه مردگان قبرستان عمودی، اثری است از حمیدرضا شاه آبادی. داستانی که از ورود چندین نسخه کاغذی قدیمی به خانه یک هنرمند آغاز می‌شود، دستخط و نوشته هایی که پای پسر نوجوان روایت کننده ماجرا را به محله ای قدیمی و خانه ای مربوط به سال‌های دور گذشته باز می‌کند، خانه ای با دیوارهایی بلند، دیوارهایی که اجساد بسیاری را در خود جای داده و یک قبرستان عمودی را به وجود آورده‌اند. مرور خاطرات رضاقلی میرزا ،کتاب دار مدرسه دارالفنون، پای مجید را به دنیای مردگان باز می‌کند، دنیایی که بیش از یک قرن پیش رضاقلی را درگیر خود کرده بود.
بخوانید: ۱۰ کتاب برتر به انتخاب نشریه تایم
هزار و یک افسانه ۱ چشمه ی جادو اثر محمد رضا شمس ( جایزه گروه علوم انسانی و هنر )
کتاب چشمه ی جادو نخستین جلد از مجموعه هزار و یک افسانه است به روایت محمدرضا شمس، تصویرگری رودابه خائف و چاپ انتشارات محراب قلم. مجموعه ای از هزار و یک قصه عامیانه از حیوانات، ماجراهای خنده دار و خواندنی، قصه های سحر و جادو و … که ماجراهای گوناگون و آموزنده‌ای را برای کودکان به تصویر می‌کشد.
محدوه ی جغرافیایی افسانه‌ها، به گستردگی درون انسان است و نبرد بین خیر و شر. نبرد همیشگی کردار انسان است که در درون او روی می‌دهد. به گفته ی افلاطون:
کردار انسان نیکی و بدی است. آغاز نیکی ترک بدی است و آغاز بدی ترک نیکی.
در افسانه‌های با پیروزی خیر بر شر و نیکی بر بدی، انسان به سوی کمال رهنمون و به مفهوم واقعی انسان می‌شود.
